JA

Er is al veel over geschreven en nagedacht, de ”geest van Europa”, maar een christelijk Europa heeft nooit bestaan en wat ervan geworden is, valt weer uit elkaar. Kijk maar naar de verbrokkeling in de afgelopen decennia. In 1989 vielen de grenzen weg tussen Oost- en West-Europa, gesymboliseerd in de vereniging van Oost- en West-Berlijn. Velen vestigden toen hun hoop op de totstandkoming van één Europa. Het tegendeel was echter het geval. Algauw bleken etnische en vooral religieuze verschillen mensen uiteen te drijven en werden op de Balkan en in andere gebieden nieuwe grenzen getrokken. Wat Europa verdeelt (religie) lijkt sterker te zijn dan wat Europa verenigt (christendom).

Wat Europa verenigt, is het veiligstellen van de euro. We hebben deze muntsoort nu eenmaal gekozen en hebben daarmee het gemeenschappelijke belang om te komen tot sociaaleconomische afspraken en dit alles te beschermen met een goed georganiseerde en uitgeruste defensiemacht. De verenigende gedachte komt niet voort uit een gemeenschappelijk geloof, zoals in de Verenigde Staten het geval is, maar uit een gemeenschappelijke vrees.

In de Verenigde Staten is men over het algemeen trots op de eigen geschiedenis. Moet men de idealen delen met mensen die de American Dream willen waarmaken. De kerk neemt bij dit ideaal een vaste plaats in, omdat de vrije pioniersgeest eeuwen geleden juist door vluchtende christenen vanuit Europa naar Amerika werd geëxporteerd.

In Europa is dit niet het geval. Niemand denkt aan een Europese vlag die voor de school wordt gehesen en waarbij leerlingen in de houding staan en salueren. In kerken gebeurt dit al helemaal niet. Wie denkt bij een vrij Europa nog aan Ulfilas, de apostel van de Goten, of aan Karel de Grote?

NEE

Toch is er een aanwijsbare christelijke ziel in Europa, ook al is Europa momenteel zieltogend. Men zegt wel dat de ziel van Europa ontstaan is uit de historisch-culturele verbinding tussen de grootmachten Jeruzalem, Athene en Rome. Daar is niet bewust voor gekozen, maar het is wel gebeurd. Eenvoudig gezegd komt het hierop neer, dat Jeruzalem Europa de Bijbel schonk, Athene de democratie en Rome het recht. Deze drie samen zouden de Europese mens hebben voortgebracht.

Zo simpel zit de Europese mens niet in elkaar, maar desalniettemin levert deze combinatie wel een bruikbare beschrijving van de uniciteit van Europa op. Er zit een kern van waarheid in, gewoon omdat religie, recht en staatsvorm wel degelijk diep in het hart van Europa verankerd liggen en dominante kenmerken zijn van elk aangesloten land. Europa is geboren uit een synthese van Joodse en christelijke bronnen, gecombineerd met de ongebreidelde vrijheidszin van de stad en de burger die samen cultuur maken en de processen op alle niveaus door middel van regelgeving willen volgen.

Het christelijke gelijkheidsbeginsel in Europa is hieruit ontstaan. Oude en Nieuwe Testament leren ons dat ieder mens vrij tot God mag naderen en dat alle mensen Gods genade nodig hebben, de ene mens niet minder dan de ander. Dit hield ook in dat elk mens zo ongeveer dezelfde rechten en plichten heeft, zowel in religieus als in sociaal-politiek opzicht. Die gelijkheid is langzaam gegroeid en is nooit helemaal zuiver geweest, maar de beginselen zijn in de loop der eeuwen wel doorgegeven. Tot op de dag van vandaag.

Bij het gelijkheidsbeginsel tussen mensen hoort ook dat er ruimte is voor vergeving en herstel van relatie, want fouten worden gemaakt. Volgens mij ligt hier het christelijke unicum van Europa. Er is geen continent dat de vergeving van God naar mensen al zo lang en zo kerkelijk divers heeft vormgegeven.

Historisch is aangetoond dat het gelijkheidsbeginsel in combinatie met de notie van genade en vergeving juist in Europa heeft geleid tot aandacht voor kansarme mensen, zoals armen, zieken, stervenden, en het opzetten van onderwijs, medische zorg en aandacht voor alle mensen.

DUS

Europa heeft Christus nodig om zijn ziel te vinden. Er moet daarom hoog worden ingezet op het gelijkheidsbeginsel en op Gods vergeving, juist door kerken. Zonder Christus geen Europa.