Franse Gars’pilleurs zijn kritisch over de nieuwe wet tegen voedselverspilling
Pure noodzaak voor de één, een principe voor de ander: eten dat niet bedorven is, gooi je niet weg, dat eet je op. Wat er dan nog over is, dat deel je met anderen. Les Gars’pilleurs, Franse ‘voedselpiraten’, doen dat. Maar over de nieuwe wet in Frankrijk die he supermarkten verbiedt om voedsel weg te gooien en ertoe verplicht het weg te geven, zijn ze kritisch.
Het is tegen elf uur als de kleine Peugeot het verlate parkeerterrein van een Intermarché in Lyon opdraait. De Franse supermarkt is slecht verlicht; in het schemerdonker aan de overkant zijn stemmen te horen. Even wachten tot de kust veilig is.
Hoofdlamp, handschoenen en een paar stevige tassen niet te vergeten. En nog iets: „Als er politie komt, zeg dan maar dat we studenten zijn en dat we gewoon honger hebben. Dat snappen ze wel. De ”poubelles” langsgaan is allang geen bezigheid meer waar alleen daklozen zich mee bezighouden.”
Lisa en Mathieu zijn er klaar voor. Het is voor hen de tweede keer dat ze meegaan met een ”récup”: een wekelijkse tocht langs de afvalbakken om het eetbare voedsel te recupereren oftewel te (her)gebruiken. Eva heeft de meeste ervaring. Ze kent de plek goed. „Je kunt hier ongestoord je gang gaan. Er staan wel camera’s op de containers gericht, maar er gebeurt er niets met die beelden.”
Nachtelijke strooptocht
Via een bosje aan de zijkant van het gebouw komen we op een smal pad dat eindigt bij een 4 meter hoge muur. Daarachter staan de afvalcontainers. Dat wordt klimmen. Lisa gaat eerst. Behendig zet ze haar voeten in de gaten in de muur. In een paar tellen is ze boven. De tassen worden naar boven gegooid.
Mathieu en Lisa maken deel uit van Les Gars’pilleurs. Met enige regelmaat schuimen deze Franse activisten de containers af op zoek naar voedsel dat nog eetbaar is. Daags na zo’n nachtelijke strooptocht wordt het voedsel op straat weggegeven. Het is de bedoeling het publiek meer bewust te maken van en te wijzen op oorzaken van de voedselverspilling.
De groep kwam in het nieuws toen het Franse parlement drie weken geleden unaniem een wet aannam die supermarkten moet dwingen om voedsel waarvan de uiterste verkoopdatum is verstreken, niet meer klakkeloos te dumpen. De winkels worden verplicht dit weg te geven aan liefdadigheidsinstellingen.
Schatgraven
Op het plein in het centrum van Lyon worden tegen tien uur ’s avonds de verschillende ‘doelwitten’ doorgenomen. De ervaring leert dat de verschillende supermarktketens niet allemaal hetzelfde afvalaanbod hebben. En zelfs deze piraten hebben zo hun voorkeuren. „Ik heb geen zin in alleen maar groente.”
Besloten wordt om vanavond in verband met de hoge temperaturen geen vlees mee te nemen. Normaal gesproken heeft niemand daar moeite mee. „In de winter, als het buiten 5 graden is, kun je ook rustig vis eten”, zegt Eva. „We vinden een hoop voedsel van lage kwaliteit, denk aan pizza’s of tosti’s, dingen die je alleen nog maar hoeft op te warmen. Maar er zitten altijd verassingen bij, het is ook een beetje schatgraven.” Soms stuiten ze op dure wijn, ooit zelfs op foie gras. Voorbeelden van dit soort verspilling zijn er genoeg. „We hebben het echt wekenlang gegeten. Zelfs de kat kon geen foie gras meer zien.”
Eva: „Die wet. Een succesje? Ik zou opscheppen wanneer ik zou zeggen dat de groeiende aandacht voor ons werk daarmee te maken heeft. Eerst zien, dan geloven. Die wet moet nog door de Senaat. De supermarkten zullen proberen de boete van 75.000 euro omlaag te schroeven. En wat houd je dan over? Een tekst, een wassen neus.”
Bord leegeten
De verspilling zou in Frankrijk inmiddels opgelopen zijn tot 20 tot 30 kilo per persoon per jaar, zo’n 12 tot 20 miljard euro per jaar. Maar als je de bizarre hoeveelheden eetbaar voedsel ziet die de Gars’pilleurs wekelijks in hun tassen laden, dan lijkt het moeilijk vol te houden dat de oorzaak van de verspilling bij de consument ligt. Of zoals de Franse minister van Landbouw Stéphane Le Foll het vorig jaar verwoordde: „Fransen moeten hun bord leegeten.”
Volgens Damien, Gars’pilleur van het eerste uur, is de oorzaak van de verspilling niet de consument, maar veeleer het systeem als geheel. Damien: „Er wordt te veel geproduceerd. We moeten naar een systeem dat beter in staat is om op maat voedsel te produceren.”
Vraag en aanbod moeten opnieuw op elkaar afgestemd worden. En dat kan alleen als je lijnen kort zijn, als je weet wat consumenten willen. Het beleid moet gericht zijn op het stimuleren van lokale voedselketens, dat is volgens de Gars’pilleurs veel efficiënter.
De wet die nu supermarkten gaat verplichten voedsel te doneren, bekijken ze daarom met een zekere argwaan. Het weggeven van voedsel lijkt misschien een goed idee, maar de vraag is of de liefdadigheidsinstellingen wel in staat zijn om het afhalen van het voedsel te organiseren. Ze hebben er de mensen en de middelen niet voor. Daarbij vinden de Gars’pilleurs het onterecht dat de liefdadigheidsinstellingen een verantwoordelijke taak krijgen rond verspilling, terwijl de supermarkten goede sier kunnen maken met hun solidariteit.
M&M’s
Voor Eva is het afschuimen van de afvalcontainers uit nood geboren. Ze studeerde en had een bijbaantje in een supermarkt. „Daar zag ik voor het eerst hoeveel er werd weggegooid. Er zijn winkels waar na sluitingstijd sommige etenswaren onder de werknemers worden verdeeld, maar in de meeste gevallen gebeurt dat niet. In mijn supermarkt ook niet. Zelfs als er brood over was, dan hoefde je er niet aan te denken om er een mee naar huis te nemen. Terwijl je weet dat zodra je de deur uitstapt, het brood het eerste is wat in de container verdwijnt. Dat heeft de aanzet gegeven. Toen zijn we zelf maar de containers afgegaan.”
Na twintig minuten kan Mathieu onder aan de muur de eerste tassen aanpakken. Ontbijtkoeken, chocola, flessen gesteriliseerde melk, zakken M&M’s. „Ik winkel hier altijd graag”, grijnst Eva als ze even later beneden is.
„Kijk uit, voorzichtig, er komen nu eieren”, fluistert Lisa. Even later bij de auto heerst er een licht euforische stemming. De auto is volgeladen met koek, melk, biscuits en chocoladerepen van Kinder.
Eiland van tassen
Op het Place Saint Louis, hartje Lyon, wordt vroeg in de morgen het beste van de buit verdeeld. Morgen is er een openbare distrib’ waar de rest wordt weggegeven. Een voor een komen de auto’s terug van hun nachtelijke tocht. In een mum van tijd groeit er een eiland van tassen vol voedsel: lasagnebladen, verpakte gesneden groenten, bananen, aardbeien en paprika’s, aardappels, verse champignons, kazen in plastic en prachtig verpakte chocoladebonbons. Tegen de afspraak in zijn er zelfs kippenpoten. „Ze zien er prima uit. Gewoon straks meteen aanbraden, morgen eten”, luidt het devies van de vinder.
„Wie wil er nog een potje honing?” Eén potje? Vol trots laadt Cyril de kartonnen bak vol potten honing uit. „Er moet een pot gebroken zijn. Dan kieperen ze vervolgens de hele doos weg. Dat zien we zo vaak. Een gedeukte pot yoghurt tussen elf andere kan ervoor zorgen dat het hele pak met twaalf potten wordt weggegooid.”
Chocoladebonbons
Sisi komt oorspronkelijk uit Madagaskar. Ze weet wat armoede is en ook hoe het voelt om niets te eten hebben. „Als ik mijn familie vertel wat we hier uit de afvalcontainers vissen, dan geloven ze me niet.” Ze pakt een blikje champignons van een flinke stapel conserven en wijst op de houdbaarheidsdatum: 2019. „Ik kan niet tegen deze verspilling. Er zijn mensen die honger hebben.”
De volgende dag wordt de overgebleven buit op straat weggegeven. Het is warm, de biologische chocoladebonbons beginnen te smelten en ook de aardbeien hebben het zwaar. Enkele dames vullen hun boodschappentrolley met groente en conserven. Verbazing tekent zich af op hun gezichten. „Hebben jullie dit echt in een afvalcontainer gevonden?”
De namen van de betrokkenen zijn uit privacyoverwegingen gefingeerd.
Actiegroepen
Frankrijk telt een viertal actiegroepen die bezighouden met het thema voedselverspilling. Twee ervan zijn Disco-soupe –de bekendste– en Les Gars’pilleurs. Disco-soupe begon in 2012 met het organiseren van ludieke evenementen om zo het grote publiek bewust te maken van de hoeveelheden voedsel die in de afvalcontainer belanden. Ze zijn inmiddels al in twintig landen actief. Les Gars’pilleurs startten in 2013. Hun récup’- en distrib’-acties krijgen navolging in een groeiend aantal Franse steden.
Weg met ”drie voor de prijs van twee”
Kamerlid Dik-Faber (ChristenUnie) maakt zich in Nederland sterk tegen voedselverspilling.
„Het Franse wetsvoorstel is aansprekend, omdat het bizar is dat er goed voedsel wordt weggegooid, zeker als er zo veel mensen afhankelijk zijn van de voedselbank”, zegt Dik-Faber. „Toch heb ik er ook bedenkingen bij. Het is onmogelijk om al het overgebleven voedsel aan te bieden aan voedselbanken. Er zal een stroom aan goed eten blijven gaan naar diervoeding, compostering of biovergisting. Ik zie liever dat er financiële prikkels komen om voedsel zo hoogwaardig mogelijk in te zetten. In Nederland is het nu goedkoper om voedsel te verbranden dan om voedsel te doneren. Dat is de wereld op z’n kop.
Ik zie wel een sleutelrol voor de supermarkten. Aanbod en vraag komen daar samen en die zijn niet goed op elkaar afgestemd. Waarom zou de consument de wortels met een vlekje niet als B-keus willen kopen? En waarom al die acties ”drie voor de prijs van twee”? Mensen kopen op die manier veel meer dan ze eigenlijk nodig hebben.”