De rust rond oude kerken doet plant en dier goed, licht museumdirecteur Gerk Koopmans toe. „De natuur kan er rustig haar gangetje gaan. Er wordt wel gras gemaaid, maar verder gebeurt er niet zo veel. Er wordt meestal niet bijgeplant.”

De kerkhoven vormen zo waardevolle eilanden –„biotopen”– in een omgeving waar vooral landbouw bepalend is. „Dat geldt zeker in Friesland, rond de vele terpkerken. Op die plekken is door de terp meestal ook sprake van een lagere grondwaterstand. Ook dat vertaalt zich in een eigen flora en fauna.”

Veel mensen hebben niet in de gaten dat er rond oude (dorps)kerken allerlei dieren leven, weet Koopmans. „Bovendien, een deel daarvan is er wel, maar zie je niet. Denk aan vleermuizen en nachtvogels. Andere zijn erg klein of verschuilen zich. Denk aan insecten. En er zijn ook ongewenste gasten, zoals de bonte knaagkever. In de expositie laten we ze allemaal zien.”

Terpkerk

Blikvanger is een nagebouwde terpkerk in het atrium van het museum. Op en rond het minikerkje zijn veel opgezette dieren te vinden. Een mol kruipt uit het gras van de ‘terp’ omhoog. Op de goot zitten musjes en een torenduif. Een gierzwaluw landt bij zijn nestje, terwijl een steenmarter om de hoek van de dakrand kijkt. Rond de toren vliegen kauwtjes. En zo zijn er nog meer dieren te vinden.

Het kerkje –voorzien van luidklok en wijzerplaat– is ook vanbinnen te bezichtigen. Een glasplaat geeft zicht op de resten van een menselijk geraamte, een verwijzing naar de vele graven in en om kerken.

Via een trapje op de plaats van de kansel kunnen kinderen –en lenige volwassenen– een blik in de kleine kerktoren werpen. Er hangen opgezette vleermuizen. Een rat rijdt rondjes op de rails van een elektrische racebaan.

De ene helft van het terpkerkje is prachtig ‘gerestaureerd’ en goed onderhouden. „Het ideaalbeeld van Stichting Alde Fryske Tsjerken (SAFK), die dit jaar 45 jaar bestaat en waarmee we de expositie samen hebben opgezet”, licht Koopmans toe. De andere zijde van de kerk is een ruïne waar de natuur vrij spel heeft. „Een beeld dat het Natuurmuseum erg aanspreekt.”

Psalm 84

De samenwerking met de SAFK blijkt vooral in de tweede zaal van de expositie. Zittend op de vier opgestelde kerkbanken kunnen bezoekers kennisnemen van 
het streven van de stichting om historische Friese kerken te behouden. Foto’s tonen de mooiste kerken die de stichting beheert.

Langs de zijkant van de zaal staan modellen van bestaande kerken: helemaal gemaakt van luciferhoutjes. Voor in de zaal ligt een Statenbijbel open bij Psalm 84:3: „Zelfs vindt de mus een huis, en de zwaluw een nest voor zich, waar zij haar jongen legt, bij Uw altaren, Heere der heirscharen, mijn Koning, en mijn God!” Koopmans: „Dat vond ik wel mooi bij het thema passen.”

Nagemaakte grafstenen vullen de laatste zaal van de expositie ”Goddelijk groen”. Ze dienen als vitrines om de bijzondere en soms zeldzame dier- en plantensoorten die voorkomen rond kerken te laten zien. Dat bezoekers moeite kunnen hebben met de gekozen presentatievorm en sommige teksten op de nepzerken, verwacht een woordvoerder van het museum niet. „Mensen zijn wel wat gewend. Het is een expositie met een knipoog.”

Symboliek

Elke vitrine vertelt het verhaal van weer een andere dier- of plantensoort die rond de Friese terpkerken te vinden is. Zo passeren de kauw, de roek, de tongvaren, de gierzwaluw en nog meer de revue.

Echte grafstenen op kerkhoven zitten zelf ook vol symboliek, vertelt een slideshow. Op de stenen worden vaak dieren of planten afgebeeld. Elk met hun eigen betekenis en boodschap. Zoals de duif als symbool voor vrede en de ziel; de hond voor trouw en waakzaamheid; het lam voor de reinheid en onschuld; de leeuw voor kracht; de palmtak voor de overwinning op de dood; de treurwilg voor verdriet; de uil voor de dood; of de vlinder voor de kortheid van het leven. Genoeg stof om verder over te mijmeren.

In het atrium van het museum schijnt de zon nog op de miniterpkerk. De vogels en de dieren maken nog steeds hun rondje. Bijna levensecht. Het is een uitnodiging om de echte terpkerken op het Friese platteland op te zoeken.

Oude kerk moet jong publiek trekken

De Stichting Alde Fryske Tsjerken (SAFK) bestaat 
45 jaar, maar er is voor de stichting nog een reden om de expositie te organiseren. In het Natuur-
museum Fryslân in Leeuwarden komen veel kinderen. Het museum scoort steeds weer hoog als 
het beoordeeld wordt op kindvriendelijkheid.

Dat is voor de SAFK een aantrekkelijke omgeving, licht directeur Koopmans toe. „Steeds minder kinderen groeien op met een kerk. De SAFK doet er veel aan om de kinderen toch de oude kerken te laten waarderen. Hoe zorg je ervoor dat een oude kerk toch een jong publiek trekt? Zo ontstond het idee voor dit thema en deze samenwerking. Wij kunnen als Natuurmuseum geen kerkhistorische expositie brengen, maar met deze insteek kan het heel goed.”

Activiteiten

Rond de expositie ”Goddelijk groen” –tot en met 30 augustus 
te zien– worden veel extra activiteiten georganiseerd, vertelt Koopmans. Zo zijn er tien kleine satelliettentoonstellingen in oude Friese kerken. Die bestaan uit twee tekstbanieren en een vitrine met een opgezet dier.

Verder organiseert het museum lezingen en excursies. Later deze maand gaat er een foto-expositie van start die aansluit bij het thema.

Voor kinderen is er een speurtocht bij de expositie. Kinderen die thuis een kerk van LEGO bouwen, deze meenemen naar het museum en daar tijdens de expositie laten staan, krijgen gratis entree. In het weekend van 15 en 16 augustus is er themamarkt in het museum. Dan wordt de winnaar van de mooiste LEGO-kerk gekozen en bekendgemaakt.

www.hetnatuurmuseum.nl
www.aldefrysketsjerken.nl