Tot ontsteltenis van de wereldgemeenschap viel op 20 mei de Syrische historisch belangrijke stad Palmyra in handen van Islamitische Staat (IS). Bish al-Yazigi, de Syrische minister van Toerisme, verklaarde dat dit onvermijdelijk was geworden omdat de strijders van IS zowel qua aantallen als qua bewapening veruit superieur bleken te zijn. Het Syrische leger zag zich daarom gedwongen een terugtrekkende beweging te maken.

De gevechten tussen het Syrische leger en IS hadden wekenlang geduurd en waren steeds grimmiger geworden, maar de anti-IS-coalitie had geen luchtsteun verleend.

The New York Times wist te melden dat de anti-IS-coalitie in Syrië uitsluitend bombardementen uitvoert in regio’s die buiten de controle van het regime zijn geraakt. Dit om de schijn te vermijden dat men het Syrische leger ondersteunt. Hiermee werd echter het vonnis over Palmyra getekend.

Het hoofd van de VN-organisatie voor cultuur Unesco, Irina Bokova, waarschuwde dat hiermee een van de belangrijkste historische plaatsen in het Midden-Oosten in direct gevaar was gekomen.

Vele duizenden Syriërs waren de afgelopen jaren naar het relatief veilige Palmyra gevlucht. Ten tijde van de verovering van de stad door IS werd het inwonertal van de stad op 50.000 geschat. Een inwoner van Palmyra klaagde terecht tegenover CNN dat „de wereld zich niet voor ons interesseert. Het enige waar ze zich zorgen over maken zijn de stenen van het oude Palmyra.”

Angst begrijpelijk

Nu echter de zwarte vlag van IS in Palmyra wappert is de angst van Unesco en de rest van de beschaafde wereld op zich begrijpelijk. IS had immers reeds eerder op video’s triomfantelijk vastgelegd hoe de Assyrische en Babylonische erfenis in de Iraakse steden Mosul, Nimrud en Hatra doelbewust werd vernietigd. Voor IS symboliseren deze steden pre-islamitische beschavingen die tot het tijdperk van de ”onwetendheid” (djahiliyya) behoorden. Dat liep ten einde met de komst van de islam. Hierdoor verloren ze iedere waarde en betekenis. Bovendien worden deze oude culturen door IS geassocieerd met polytheïsme, dat strijdig is met de Koran.

Waarschijnlijk kan de oorsprong van Palmyra worden vastgesteld op de achttiende eeuw voor Christus. Palmyra was een oase met waterbronnen in een woestijnachtig gebied. Zoals op veel andere plaatsten in het waterarme Midden-Oosten trok dat rondreizende nomaden aan, die zich hier vestigden.

Deze nederzetting werd in de semitische taal ”Tadmur” genoemd, maar werd later door de Romeinen tot Palmyra bestempeld – ”stad van de palmbomen”. Karavanen waren sinds mensenheugenis van de Perzische Golf via de rivier de Eufraat naar Palmyra getrokken, maar de échte bloei van de stad viel samen met de komst van de Romeinen. Zij veroverden Syrië in 64 voor Christus. In de daaropvolgend eeuwen zouden er talloze oorlogen worden uitgevochten tussen het Romeinse en het Perzische Rijk. Palmyra was voor de Romeinen belangrijk als garnizoensstad.

Vreedzame relaties

De bloei van Palmyra was afhankelijk van vreedzame relaties met deze beide machtscentra van de toenmalige wereld. De stad slaagde er meestal in haar neutraliteit te bewaren. Via Palmyra gingen goederen uit het westen naar Perzië. De Romeinen waren op hun beurt geïnteresseerd in zijde en specerijen uit het oosten. Deze handel was uiterst profijtelijk voor Palmyra. De verworven rijkdommen vertaalden zich in architectonische wonderen die bezoekers tot op de huidige dag weten te fascineren.

Palmyra was een kruispunt tussen oost en west. Het verbond Mesopotamië en Azië met de hellenistische wereld van het Middellandse Zeegebied. Het was een wereld die geleidelijk tot ruïnes zou vervallen. Maar zelfs deze resten van de beschaving van weleer weerspiegelen nog het majestueuze karakter van dit ”Venetië van het zand”, zoals Palmyra wel wordt genoemd.

In Palmyra zijn nog steeds de restanten zichtbaar van een grote centrale markt of ”agora” die zo kenmerkend was voor Grieks-Romeinse steden. Indrukwekkend is ook een 1100 meter lange colonnade die in de hoogtijdagen van Palmyra uit 375 zuilen bestond. Het kosmopolitische karakter van Palmyra werd vooral zichtbaar in zijn tempels, waarin een veelheid van goden en godinnen werd vereerd.

De belangrijkste tempel in Palmyra die nog grotendeels intact is, was gewijd aan de godheid Bel. Een andere belangrijke god was de ”Heer der Hemelen” (Ba’al Shamin), van wie werd aangenomen dat hij het weer wist te beïnvloeden. Vandaar dat deze godheid door boeren en herders als hun schutspatroon werd beschouwd.

In het oude Palmyra moeten honderden altaren hebben gestaan die samen een tempelcomplex vormden ter ere van vrijwel alle bekende godheden van die tijd.

Verbrijzeld

In de tempel van Ba’al Shamin bevond zich het heiligdom van de door Arabische stammen vereerde godin al-Lat, die wel werd geassocieerd met Aphrodite, de Griekse godin van de liefde. IS publiceerde vorige week een video die leek aan te tonen dat alle historische gebouwen en ruïnes in Palmyra nog aanwezig waren. Syrische activisten beweerden dat IS beloofd zou hebben Palmyra niet te vernietigen. Enkele dagen later bleek echter dat de beweging met bulldozers het beeld van de godin al-Lat had verbrijzeld.

Het betreft hier een kwestie die gevoelig ligt in de islam. In hoofdstuk 53 van de Koran is te lezen dat de polytheïstische Mekkanen de drie dochters van Allah vereerden. Het waren Manat, al-Uzza en al-Lat. Volgens bepaalde islamitische bronnen zou de profeet Mohammed de voorspraak van deze drie godinnen hebben erkend.

Mohammed zou dit later echter herroepen nadat hij door Allah was terechtgewezen. Die zei hem dat dit niet zijn openbaring was geweest, maar een influistering van de duivel. Dit is de beroemde kwestie van de zogenaamde duivelsverzen.

Voor de talloze toeristen die de afgelopen decennia Palmyra bezochten vormde het 2000 jaar oude amfitheater een topattractie. Unesco omschreef het amfitheater in Palmyra als een van de best bewaarde in hun soort. De Romeinen hadden hier net als elders in het gebied van de Pax Romana gladiatorenspelen laten opvoeren. Ook voor het executeren van gevangengenomen soldaten werd dit amfitheater gebruikt. Dat werd beschouwd als vermaak voor het publiek. Dat lijkt voor de moderne mens op een verre echo uit oude, barbaarse tijden toen er nog geen Conventies van Genève waren waarin onder meer de behandeling van krijgsgevangenen werd vastgelegd.

Ware aard

Het is precies op dit punt dat IS zijn ware aard toont. Activisten uit Palmyra hebben de afgelopen dagen gemeld dat IS het oude Romeinse gebruik heeft hervat om gevangengenomen Syrische soldaten in het amfitheater van Palmyra publiekelijk en waarschijnlijk op gruwelijke wijze te executeren. Als vermaak voor de strijders van IS en voor bewoners van Palmyra, die waarschijnlijk worden gedwongen om toe te kijken.

IS, die zichzelf ziet als verdediger van het zuivere monotheïsme, beschouwt het Romeinse Rijk als ketters en polytheïstisch. De praktijken van IS in onder meer het amfitheater van Palmyra maken echter duidelijk dat het kalifaat eerder gelijkenissen vertoont met het heidense Rome dan met het monotheïsme van Abraham.