Prof. Herbst geldt als een van de behoudende evangelicale lutherse theologen in Duitsland. Hij is directeur van het Instituut ter bestudering van evangelisatie en gemeenteontwikkeling (IEEG), dat deel uitmaakt van de theologische faculteit van de Ernst-Moritz-Arndt-Universität in Greifswald, in Noord-Duitsland. Het instituut, in 2004 opgericht, verzorgt regelmatig congressen op het terrein van zending en gemeenteopbouw en begeleidt momenteel vijftien promovendi.

Het concept van het IEEG werd aangedragen vanuit de Evangelische Kirche in Deutschland (EKD) en uitgewerkt door de beide Greifswalder hoogleraren praktische theologie, Michael Herbst en Jörg Ohlemacher. Prof. Herbst is sinds 1996 aan de universiteit van Greifswald verbonden. Ter gelegenheid van zijn 60e verjaardag wijdde het tijdschrift ”Theologische Beiträge” –Herbst is lid van de redactie– deze maand een themanummer over zijn werk.

Oost-Duitsland

Michael Herbst groeide op in het voormalige Oost-Duitsland, dat zich zeker na de Wende in 1989 ontwikkelde tot een sterk geseculariseerd land. Zijn verleden typeert hij zo: „Mijn grootouders verlieten de kerk toen het socialisme leek te overwinnen, de ouders groeiden op zonder christelijk geloof en de kinderen hebben er helemaal geen idee meer van dat er een liefhebbende God bestaat. De heersende gedachte is nu dat iedereen zijn persoonlijke waarheid heeft.”

Al geldt Herbst binnen de Duitse kerken als een behoudende theoloog, hij schroomt niet om ongebruikelijke standpunten te verkondigen, zoals zijn pleidooi voor het toelaten van kinderen tot het avondmaal. Dat geeft volgens hem aan dat de kerk een „kindvriendelijke gemeenschap” is, waarin ook plaats is voor „gepaste vreugde.” „Ik geloof dat het de gemeente opbouwt als kinderen aan het avondmaal worden toegelaten.”

Volgens hem werden in de loop van de geschiedenis gedoopte kinderen als vanzelfsprekend tot het avondmaal toegelaten. „Het gedoopte kind werd onmiddellijk na de kinderdoop met de gaven van het altaar gevoed.”

Prof. Herbst is vooral een kenner op het gebied van gemeente-opbouw. Hij verkondigt zijn opvattingen in brede verbanden, altijd open voor nieuwe ontwikkelingen. Zo was hij recent te vinden op een driedaags leiderschapscongres van Willow Creek Duitsland, in Oberhausen. Hij zei bij die gelegenheid: „Ik houd van preken die humoristisch zijn en waarin goede verhalen worden verteld. Maar onze preken hebben ook diepgang nodig en moeten het geloof in onze gemeenten kunnen vormen.”

Het gaat daarin volgens hem niet alleen om de liefde van Jezus voor mensen. „Preken moeten ook thema’s behandelen zoals de rechtvaardiging van de zondaar voor God, de wederkomst van Jezus, of wat het inhoudt dat Jezus tegelijk mens en God was.”

Congres

Prof. Herbst is voorzitter van het congres ”De toekomst van de kerk in Europa” dat van vandaag tot en met zaterdag in Greifswald gehouden wordt. De organisatie is in handen van het Alfried Krupp Wissenschaftskolleg in Greifswald, een gezamenlijk initiatief van de Krupp-Stiftung Essen, de Universiteit Greifswald en de deelstaat Mecklenburg-Vorpommern.

Zo’n honderd deelnemers worden er verwacht, ook uit Nederland. Dr. Sake Stoppels, universitair docent kerkopbouw en diaconiek aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, belicht modellen van gemeenteontwikkeling in Nederland. De meeste sprekers komen uit Duitsland, daarnaast zijn er referenten uit Zweden, Engeland en Oostenrijk. Herbst houdt zaterdag de slotlezing onder de titel ”Kerk-zijn kan ook anders. Perspectieven van een kerk van de toekomst”.

Waar gaat de conferentie over?

„Wij willen de specifieke situatie van de kerk in Europa belichten, vooral de processen van verandering en transformatie die zich nu in dit werelddeel afspelen. Een breed spectrum aan vragen zal de revue passeren, zoals: Hoe gaan de kerken in Europa om met de seculariseringsgolf die de laatste jaren steeds meer over de West-Europese landen heen komt, met de postcommunistische situatie in de voormalige Oostbloklanden en de gevolgen die dat heeft voor de kerken, met het ontvlechtingsproces van kerk en staat in Zweden, de diasporasituatie van de protestantse kerk in Oostenrijk en Polen, de grote toevloed van migranten, ook christelijke, naar Europa, en de processen van afbraak in de voormalige volkskerken. Al deze onderwerpen roepen de vraag op welke theologische inzichten hier van belang zijn en welke strategieën er kunnen worden ontwikkeld.”

Voor wie is de conferentie bedoeld?

„De conferentie is gericht op theologisch geïnteresseerden, zoals predikanten, studerenden, vakgenoten uit de richting van de praktische theologie en verantwoordelijken in kerken en gemeenten. De toekomst van de kerk van Europa is een zaak die al deze deelnemers raakt.”

Klopt het dat de toekomst van de kerken steeds minder ligt in de traditionele volkskerken ten gunste van de vrije kerken?

„Dat is een te eenvoudige kijk op de dingen. In veel regio’s, ook in Duitsland, groeien de zelfstandige kerken net zo min als de volkskerken. Daartegenover staan weer andere voorbeelden, van groei van zowel vrije kerken als van gemeenten die tot de volkskerk behoren. De laatste blijft het moeilijk houden. Plurale volkskerken en vrije kerken zijn echter beide in staat om zich vitaal en missionair te ontwikkelen. De landskerk heeft een historische voorsprong als het gaat om vertrouwen in brede lagen van de bevolking. Zij waarborgt een toegang tot de mensen die de vrije kerken slechts met grote moeite kunnen bieden.

Ons onderzoeksinstituut op de universiteit biedt geloofscursussen aan voor volwassenen om juist deze nieuwe toegangen tot de kerk te vinden, onder meer door de uit de Anglicaanse Kerk afkomstige Emmaüscursus in het Duits te vertalen en toe te passen op de situatie in ons land.

Ook een belangrijk project is het zogenaamde spiritueel gemeentemanagement, dat voorgangers toerust op het gebied van persoonlijke spiritualiteit, het leidinggeven en de ontwikkeling van missionaire gemeenteopbouw.”

Welke uitdaging bieden de groeiende evangelische en charismatisch georiënteerde groepen c.q. pinksterkerken?

„Zij stellen in zekere zin de landskerk ter discussie. Vaak vinden ze creatievere en innovatievere wegen naar de mensen, gecombineerd met een levendige vroomheid en een moderne presentatie. Die maakt het voor velen aantrekkelijk om zich daarbij aan te sluiten. Zij herinneren de volkskerk aan haar verplichting om trouw te zijn aan het Evangelie van Jezus Christus. Vaak gaat deze uitstraling van charismatische gemeenschappen samen met een theologisch-problematische versimpeling en verenging, maar zulke vereenvoudigingen zijn in alle kerkelijke milieus te vinden.”

De kerk in het Zuiden groeit, in Europa zien we het tegendeel. Welke uitdagingen biedt dat voor de kerk in het Westen?

„De kerken in Europa moeten er rekening mee houden dat ze verder inkrimpen, alleen al om demografische redenen. Ze worden armer aan financiën en maatschappelijke invloed. Vergelijk het met Egypte in de tijd van Jozef. God legt de kerk van Europa na zeven vette jaren zeven magere jaren op. Er is een tijd van vasten.

De rol van de Europa in de wereldwijde kerk neemt af. We kunnen daarom veel van de kerk in het Zuiden leren. We mogen echter niet uitgaan van inkrimping als een onvermijdelijk lot, maar moeten vanuit een positie van zwakheid missionair blijven werken. Dat betekent: dienstbaar zijn aan de mensen en hen tot het geloof uitnodigen. De kerk kan dat alleen wanneer ze zich laat vernieuwen door de vreugde van het Evangelie. Ze heeft een innerlijke vernieuwing door de Heilige Geest nodig, om weer naar buiten te treden en op een verrassende wijze te kunnen werken. Ze móét ook naar buiten gaan, want alleen in deze weg beseft ze hoezeer ze op Gods kracht is aangewezen.”

Europa kent ook een sterke groei van de islam. Wat zijn de consequenties voor de kerk in het Westen?

„Moslims en hun gemeenschappen maken deel uit van een pluralistische samenleving. De uitdaging voor de kerk is om met hen in vrede en met respect samen te leven, zich samen in te zetten voor het welzijn van mens en samenleving en de dialoog over de verschillende geloofswerelden te voeren. Noch angst, noch terugtrekken is de passende reactie van de kerk. Tegelijkertijd geldt het getuigenis van Jezus Christus ook moslims. We zijn hun schuldig iets te laten zien van de kracht Gods tot zaligheid, zoals Paulus de zending van de kerk in het begin van de Romeinenbrief typeert.”

Bent u bezorgd over de toekomst van de kerk in het Westen?

„De kerk als institutie heeft inderdaad reden om zich zorgen maken. Verdwijnt deze, dan gaat er veel verloren wat onze cultuur sinds veel eeuwen heeft gestempeld. Maar verandert en vernieuwt de kerk, dan kan ze opnieuw haar opdracht onder veranderde omstandigheden vervullen. Weigert ze echter bekering en verandering, dan kan een kerkelijke instituut ook sterven, zoals we vaak hebben gezien in de kerkgeschiedenis. Toch blijven hoop en optimisme de overhand houden, want de kerk kan als zodanig niet sterven. We lezen in Mattheüs 16 dat zelfs de poorten van de hel haar niet kunnen overwinnen.”

>>rd.nl/kerkbreed

Michael Herbst

Michael Herbst (1955) studeerde theologie aan de Kirchliche Hochschule Bethel, de Georg-August-Universität Göttingen en de Friedrich-Alexander-Universität in Erlangen. Aan de laatste universiteit promoveerde hij op het onderwerp missionaire gemeenteopbouw in de volkskerk. Van 1984 tot 1992 was Herbst vicaris en predikant van de Evangelische Matthäusgemeinde im Münster, van 1992 tot 1996 ziekenhuispastor in het kindercentrum Gilead van de Von Bodelschwinghsche Stiftungen Bethel. Sinds 1996 is hij hoogleraar praktische theologie aan de Ernst-Moritz-Arndt-Universität in Greifswald. Herbst is bestuurslid van ProChrist, een zendingsorganisatie die via satelliet evangelisatieprogramma’s uitzendt. Hij publiceerde veel over gemeenteopbouw, homiletiek en medische ethiek.