Prof. Dekker: Kijk uit voor eenzijdig gebruik van Bonhoeffer
HEINENOORD. Orthodoxe gereformeerden omarmen Dietrich Bonhoeffer. Een generatie theologen die kritisch stond ten opzichte van het traditionele christendom deed dit al in de jaren zestig. Dr. G. Dekker waarschuwt voor eenzijdig gebruik van het werk van de Duitse theoloog.
Dekker levert een bijdrage aan het themanummer van Kontekstueel ”Dietrich Bonhoeffer: Geloven is nooit wegvluchten”, dat gisteren verscheen. De emeritus hoogleraar godsdienstsociologie aan de Vrije Universiteit schrijft over de verschuivende belangstelling voor de Duitse theoloog. Bonhoeffer werd op 9 april 1945 geëxecuteerd door het naziregime.
Een van de eerste werken van Bonhoeffer waarvan Nederlandse lezers konden kennisnemen was de uitgave van brieven die hij in de gevangenis schreef. Deze bundel, ”Verzet en overgave”, verscheen in het begin van de jaren vijftig. Bonhoeffer verwoordde revolutionaire gedachten over God en mens, kerk en wereld en over het einde van de religie. Het waren voornamelijk theologen die al kritisch stonden tegenover het traditionele christendom die door Bonhoeffer geïnspireerd werden, aldus Dekker.
Rond de eeuwwisseling ontwaakte de belangstelling in orthodox-gereformeerde kring. Kort na elkaar verschenen Nederlandse vertalingen van ”Gemeenschapsleven” en ”Gebedenboek van de Bijbel” en bundels met preken, gedichten en gebeden. Deze ontwikkeling in orthodoxe kring werd als het ware bevestigd door de verschijning in 2012 van de Nederlandse vertaling van de biografie van de Amerikaan Eric Metaxas ”Dietrich Bonhoeffer. Pastor, martelaar, profeet, spion”.
Het veelzijdige en omvangrijke oeuvre van Bonhoeffer –zeventien banden– maakt het volgens prof. Dekker mogelijk om verschillende beelden van Bonhoeffer te creëren. „Maar men moet zich dan wel bewust zijn van het eenzijdige gebruik van zijn werk en van de eenzijdige uitwerking daarvan. En niet pretenderen dat men daarmee Bonhoeffer kent of weergeeft.”
Bonhoeffer leefde volgens Dekker als het ware tussen twee werelden: die van de bestaande godsdienstigheid en die van de zich ontwikkelende en te verwachten godsdienstigheid. Kenmerkend voor hem is de combinatie van diepe vroomheid en radicale wereldbetrokkenheid, zowel in zijn leven als in zijn theologisch denken.
Zoals de niet-orthodoxen genuanceerder over Bonhoeffer zijn gaan denken, hoopt Dekker dat orthodoxen dat ook doen. De vroomheid en ‘wereldbetrokkenheid’ zijn geen twee zijden van Bonhoeffer maar de éne Bonhoeffer.
De reden voor de toegenomen belangstelling voor Bonhoeffer in het algemeen ziet Dekker in de ingrijpende veranderingen die er plaatsgevonden hebben in godsdienstig opzicht, te weten de verschuiving van de leer naar het leven en het algehele verlies van ervaring van het bovennatuurlijke.
Marja Brak, waarnemend eindredacteur van Kontekstueel, is verwonderd over de acceptatie van Bonhoeffer in orthodox-gereformeerde kring. Zij herinnerde zich dat in de jaren negentig tijdens haar werk voor een hervormd-gereformeerde organisatie passages over Bonhoeffer in een artikel van een collega-theoloog werden geschrapt. „Diens gedachtegoed kende men toch niet…” Bonhoeffers nalatenschap is nu echter springlevend: zijn boeken beleven herdruk op herdruk.
