Myrthe van der Meer (1983) is ervaringsdeskundige. Haar eerste boek, ”PAAZ” (2012), is volgens haar eigen toelichting „een volledig geanonimiseerd, maar waargebeurd, bijna een-op-een-verslag van mijn eerste psychiatrische opname.” Alleen de namen zijn veranderd – en uiteraard koos de auteur voor zichzelf een pseudoniem.

De afgelopen jaren zijn er meer dan 50.000 exemplaren van ”PAAZ” verkocht. Dat heeft iets te maken met het talent van de auteur (ze weet lezers meteen te boeien, en ook geboeid te houden), maar ook met het onderwerp. Veel lezers zijn kennelijk nieuwsgierig naar het leven op een psychiatrische afdeling, zijn verrast als ze ontdekken hoe ‘gewoon’ de mensen die daar leven eigenlijk zijn, kunnen zich moeiteloos met bepaalde problemen identificeren, maar aan het eind ook denken ”met mij valt het allemaal nog wel mee, en wat ben ik blij dat ik daar niet zit”.

Wie graag boeken en films over dit soort thema’s tot zich neemt, laveert zodoende altijd op het randje van sensatiezucht. Natuurlijk, we leven in een tijd waarin psychologisch inzicht bijna een eerste levensbehoefte geworden is, en dan is alle inzicht die je voor jezelf verwerven kunt, meegenomen. Maar we willen óók –van een veilige afstand– graag eens kijken naar alles wat afwijkt van het ‘normale’, omdat dat ons fascineert, zodat we vervolgens weer extra blij kunnen zijn met onze eigen ‘normaliteit’.

Myrthe van der Meer legt onverbiddelijk de vinger bij die illusie: eigenlijk is niemand normaal, dat ga je heel goed beseffen als je haar verhalen leest. Trouwens, als er iets is wat deze auteur niet verweten kan worden, is het wel sensatiezucht. Hoe pijnlijk nauwgezet ze met privacykwesties omgaat, blijkt wel uit haar reactie op het recente, populaire realityprogramma ”Anita wordt opgenomen”. Mensen die opgenomen zijn omdat ze zichzelf niet zijn, schrijft ze daarover op de NRC-opiniepagina, kunnen niet voor zichzelf beslissen of ze mee willen doen aan een televisieprogramma. Dé reden waarom ze zelf in haar boeken alle personages anonimiseert.

In haar nieuwe boek, ”UP” (dat dit voorjaar verscheen), is de afstand tussen werkelijkheid en verbeelding nog wat groter geworden dan in ”PAAZ”: het verhaal is weliswaar gebaseerd op persoonlijke ervaringen, maar dan zodanig verschoven en vermengd dat ze niet meer terug te voeren zijn naar één bepaald ziekenhuis of een paar bepaalde behandelaars en verpleegkundigen.

De hoofdpersoon, Emma, is in dit nieuwe boek iets meer bezig met haar eigen innerlijk, en iets minder met beschrijven wat er om haar heen gebeurt. Ze is gegroeid, ze is zich bewuster van alles wat zich in haar afspeelt – maar het is ook moeilijker voor haar geworden om te hopen, nadat ze voor de twééde keer is opgenomen, terwijl ze zichzelf op dat moment juist hypergelukkig voelde. Dat maakt ”UP” een tikje zwaarder dan ”PAAZ”, hoewel even intrigerend.

Myrthe van der Meer is iemand die heel zorgvuldig, gewetensvol schrijft. Haar hoofdpersoon komt authentiek over, ze kijkt genadeloos eerlijk naar zichzelf, ze beschrijft heel precies hoe haar gedachten en haar gedrag eruitzien – ook als die gedachten schokkend zijn, of als ze zich ervoor schaamt. Wanen en hallucinaties bijvoorbeeld, en –erger nog– zelfmoordgedachten. Wie zulke dingen te heftig vindt om mee geconfronteerd te worden, kan deze boeken trouwens beter niet lezen.

Toch zullen veel lezers doorlezen, omdat de zwaarste passages goed gedoseerd worden. Er zit genoeg lucht in deze boeken, en op veel plaatsen zijn ze ook gewoon vermakelijk om te lezen. Ook op een paaz-afdeling zijn er de dagelijkse intermenselijke contacten die soms pijnlijk zijn, soms misverstanden oproepen, maar soms ook vreugde of hilariteit opleveren.

Niet alleen de medepatiënten (de auteur heeft het consequent over patiënten, niet over cliënten), maar ook de hulpverleners blijken allemaal maar gewone mensen die fouten maken, soms zelfs professionele fouten. En ook hier is het zoals in de hele samenleving: bezuinigingen, bureaucratie, communicatiefouten, noem maar op. Als weinig anderen is de auteur in staat om zulke dingen zodanig kritisch te beschouwen en te relativeren dat elke lezer het nuttige en het absurde ervan tegelijkertijd in kan zien.

De hoofdpersoon van Myrthe van der Meer is niet gelovig, ze gebruikt de Naam van God hoogstens een enkele keer als stopwoordje. Maar ze reageert toch heel mooi en begripvol op een gelovige medepatiënt die niets meer van God kan voelen of ervaren en daar verdrietig om is: „Zo’n gevoel klinkt wel heel fijn. En heel wreed dat dat je dan wordt afgenomen (…). Misschien komt het wel weer terug. Misschien ligt het niet aan de pillen, maar aan de depressie. Depressie slokt alles op. Misschien dat je gewoon niet meer de energie hebt om te geloven, net zoals je op een gegeven moment niet meer de energie hebt om te lachen, blij te zijn of van iemand te houden.”

Natuurlijk valt er op ”UP” best nog iets aan te merken. Het kan hier en daar wat minder expliciet, wat minder uitleggerig, met wat minder bijvoeglijke naamwoorden. Dat zou het geheel nét nog wat sterker maken. Maar de indruk die toch vooral achterblijft is: wat is dit een realistisch beschreven zoektocht, ook al twijfelt de auteur zelf soms aan haar eigen realisme en vraagt ze zich af: „Wie ben ik om zo’n verhaal te schrijven, als ik zelf niet eens werkelijkheid van waan kan onderscheiden?”

Myrthe van der Meer doet niet aan goedkope oplossingen, ze worstelt het hele verhaal door met haar nieuwe diagnose ”manisch depressief”, ze probeert voortdurend haar eigen gedachten op hun realiteitsgehalte te controleren. En aan het eind van het boek beseft ze dat dát nu precies haar leven is en dat ze daar zo goed mogelijk mee verder wil gaan, buiten het ziekenhuis.

”UP”, Myrthe van der Meer; uitg. The House of Books, Amsterdam, 2015; ISBN 978 90 443 4720 3; 336 blz.; € 19,99.