„Beneden alle peil” vindt hij dan ook wat zich steeds vaker voordoet in voetbalstadions: dat Joden opnieuw „aan het gas” worden gewenst. „Schandalig. Wat voor mens ben je dan?”

Balkenende, tegenwoordig werkzaam in het bedrijfsleven, sprak op de laatste avond van de cursus ”Israël leeft!”, georganiseerd door de stichting Christenen voor Israël (CvI). Thema van zijn bijdrage was ”Kennis van het verleden, hoop voor de toekomst?”

Morgen is het Jom Hasjoa, de dag van de Shoah. Joden over de hele wereld herdenken dan de miljoenen slachtoffers van de Holocaust. „Zo herdenken we ook de watersnoodramp van 1953, of 9/11”, zei de voormalige minister-president. „Waarom is dat belangrijk? Als je niet weet waar je vandaan komt, schiet je kennis tekort, kun je zaken niet meer plaatsen. Herdenken heeft daarnaast te maken met identiteit, met verbondenheid. En met lering willen trekken uit het verleden.”

Staccatocultuur

Het lijkt er echter op dat het belang van ge- en herdenken steeds minder wordt onderkend, constateerde Balkenende. „Mijn zorg is weleens dat we daar, in een cultuur waarin we ons kapot twitteren, niet de tijd en rust meer voor vinden. Prof. A. C. Zijderveld heeft gezegd: Wij bevinden ons in een staccatocultuur. Met als risico dat we een soort bal op de golven worden. Wat zijn nog momenten van rust, van reflectie? We moeten leren van het verleden, ook om te voorkomen dat we maar voorthollen van de ene trend en hype naar de volgende.”

De meeste indruk op hemzelf als het ging om de oorlog maakten persoonlijke verhalen. „Ik ben geboren in 1956, in Zeeland. Mijn moeder vertelde weleens over de oorlog. Ze hadden een onder­duiker. En dan die ángst als ze de laarzen van een Duitse militair bij het huis hoorde.”

In de loop van de jaren bezocht Balkenende behalve –nogmaals– Dachau het vernietigingskamp Auschwitz, het Holocaust­museum in Washington en Yad Vashem in Jeruzalem. Wat hij er zag, maakte hem vaak boos, verdrietig ook.

Boosheid komt ook in hem op als er wordt gepleit voor vernietiging van de staat Israël. „Ik beschouw mezelf als vriend van Israël – al wil dat niet zeggen dat je het altijd eens hoeft te zijn met de politiek van het land. Het is goed dat er na de Shoah een plek is gekomen waar Joodse mensen kunnen wonen. Maar al in mijn studententijd hoorde ik van mijn moeder dat ze weleens in vliegtuigen zat waarin kaarten te zien waren waarop Israël niet bestond. Dan is het goed dat mensen zeggen: Wij staan achter Israël.”

Islamitische Staat

Daarom is het ook zo belangrijk de interesse van jóngeren te wekken voor „wat zich heeft afgespeeld, in de oorlog onder meer. Al is het maar om te voorkomen dat er idiote opmerkingen worden gemaakt in stadions of getwijfeld wordt aan het bestaansrecht van Israël.” Om nog maar te zwijgen over de „mensonterende daden van Islamitische Staat.”

Toch is Balkenende voorzichtig optimisch. „Wat ik in het bedrijfsleven zie, is dat er steeds meer aandacht komt voor de morele component. Ik denk dat de 21e eeuw veel meer een eeuw van waarden wordt. Niet zozeer meer: „Ik en nu”, maar: „Wij en later.””

Terecht ook, gaf de oud-premier aan. „Samen met mijn echtgenote Bianca sprak ik eens een astronaut. Hij zei: Moet je nu eens zien hoe prachtig vanuit de ruimte het Midden-Oosten is. En wij slachten elkaar er af.”