Dat stelde prof. dr. Heleen Zorgdrager zaterdag in Tilburg. De hoogleraar theologie van de Protestantse Universiteit Amsterdam (PThU) en gastdocent aan de Oekraïense Katholieke Universiteit in Lviv sprak tijdens een publieksdag over ”De kerken en de oorlog in Oekraïne”. De bijeenkomst was georganiseerd door de stichting Communicantes in samenwerking met de Vrije Universiteit en de PThU. Communicantes staat voor de uitwisseling tussen de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland en kerken en kerkgemeenschappen in Midden- en Oost-Europa.

Ruim een jaar geleden vonden op Maidan in de Oekraïense hoofdstad Kiev protesten plaats tegen de regering van president Viktor Janoekovitsj. Deze leidden uiteindelijk tot zijn val en vormden de aanleiding voor de oorlog in het oosten van Oekraïne.

Waardigheid

Prof. Zorgdrager betoogde dat de kerken bij die protesten een grote rol hebben gespeeld. Ze haalde bisschop Borys Gudziak van de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk aan, die de protesten betitelde als „een pelgrimage van vrees naar waardigheid.” Ze citeerde ook de Oekraïense geestelijke Vasyl Rudeyko, die sprak van „een wonder” en vond dat de overwinning in de eerste plaats spiritueel was.

De hoogleraar roemde de rol van de kerken, die in Oekraïne van alle instituties het meeste vertrouwen van de bevolking hebben, veel meer dan de politiek en de media. Vertegenwoordigers van de kerken hebben zich tijdens de protesten op Maidan laten zien en mensen gesteund, zo zei ze. Maar ook daarna hebben de kerken de handen ineengeslagen. Hierbij doelde ze op de constructieve rol van de Raad van Kerken in Oekraïne, waarin bijna alle kerken en religieuze organisaties vertegenwoordigd zijn, ook die van joden en moslims.

De Raad van Kerken sprak van een gerechtvaardigde oorlog ter verdediging van het moederland en noemde de onafhankelijkheid van Oekraïne een geschenk van God. Tevens heeft de raad uitgesproken dat Oekraïne als onafhankelijke staat goede relaties met Rusland moet onderhouden.

Nieuw leven

Na de protesten is er in de Oekraïense kerken nieuw leven ontstaan, concludeerde prof. Zorgdrager. Theologen hebben een theologie van revolutie ontworpen, met Maidan als het centrale punt. De ruim honderd slachtoffers van de protesten, die de ”hemelse honderd” (”Nebesna Sotnia”) worden genoemd, zijn volgens die theologie martelaren die met hun bloed de vrijheid van het land hebben betaald. Hun dood geldt als een offer, te vergelijken met het offer van de Heere Jezus op Golgotha. Inmiddels worden er ter ere van hen kapellen gebouwd, worden er straten naar hen vernoemd en wordt er een speciale munt ter herinnering aan hen geslagen.

De hoogleraar vindt de vergelijking met Jezus te ver gaan en wijst erop dat niet alle slachtoffers op Maidan even idealistisch waren. Verder vindt ze dat met deze theo­logie het bloedvergieten aan het front en ander geweld niet kunnen worden goedgepraat.

Cinta Depondt van vredesorganisatie PAX bevestigde dat Maidan de Oekraïners een nieuw zelfvertrouwen heeft gegeven en dat de kerken een grote rol spelen bij de nieuwe initiatieven. „Er is een enorme wil om te veranderen.”