Vorig jaar overleden er 3500 vluchtelingen bij hun oversteek over de Middellandse Zee. In totaal waagden vorig jaar meer dan 190.000 mensen de gok om de grens over te steken die intussen de gevaarlijkste grens ter wereld is geworden. Sommige mensen deden dit omdat ze op zoek waren naar beter betaald werk. Maar veel van hen waren werkelijk op de vlucht voor oorlog of geweld en dat is te zien aan hun herkomst: de meerderheid kwam uit Eritrea en Syrië. Een groot deel was al door de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR officieel erkend als vluchteling, in de landen waar ze het eerste aankwamen.

Het is tijd dat de Europese Unie de discussie over de bootvluchtelingen gaat scheiden van het bredere immigratiedebat, ook in taalgebruik. Het gaat hier niet over het al dan niet toelaten van mensen die werk zoeken, het gaat over de verplichtingen die Europa heeft in het kader van het internationaal recht.

Beleid mislukt

De bootvluchtelingencrisis is direct te wijten aan het beleid van de EU en haar lidstaten. Pogingen om vluchtelingen te ontmoedigen, hebben geen effect gehad. Ze hebben alleen de weg daarheen willekeuriger en gevaarlijker gemaakt. Ondanks de roep van de mediterrane landen om een gezamenlijke aanpak gebeurt er weinig.

De meeste vluchtelingen komen terecht in de buurlanden. De UNHCR is daar actief om de mensen in de grootste nood ergens anders heen te brengen. Maar de respons van landen die daarvoor het meest in aanmerking komen, is bedroevend. Erger nog, zelfs mensen die eerder nog gewoon in aanmerking kwamen voor studie- of werkvisa, worden nu geweigerd omdat ze de vluchtelingenstatus hebben.

Het heeft geen enkele zin om mensen eerst hierheen te laten komen (waarbij ze een woestijn moeten doorkruisen, vaak misbruikt worden door smokkelaars, verkracht worden of hun vrienden zien sterven) voordat ze een asielverzoek mogen indienen. Dat is wreed en onmenselijk.

Hervestiging

In de jaren tachtig hebben duizenden Ethiopiërs, Vietnamezen en Argentijnen baat gehad bij hervestigingsprogramma’s. Ze werden uitgebreid gescreend om te beoordelen of het wel echt vluchtelingen waren, wat voor capaciteiten ze hadden en waar ze het beste zouden integreren. Aan hun nieuwe gemeenschappen is te zien dat het bijna allemaal nette belastingbetalers zijn geworden.

Er is geen reden waarom iets dergelijks nu ook niet gedaan kan worden. Als mensen hun verzoek konden indienen in de landen waar ze nu zijn, zouden ze hun levens niet hoeven te riskeren om Italië of Griekenland te bereiken. Ze zouden hun aanvraag voor asiel in Zweden, Duitsland of het Verenigd Koninkrijk kunnen indienen in Khartoem. Syriërs in Caïro of Beiroet zouden hetzelfde kunnen doen. De aanvragen zouden op een gelijke wijze kunnen worden verwerkt, zodat de vluchtelingen gezond zouden aankomen, klaar om te werken of te studeren.

De crisis kan niet worden beheerst met de gefragmenteerde aanpak van nu. De financiële kosten om de zeeën te bewaken en bootvluchtelingen te redden zijn exorbitant hoog. De onverschilligheid die leidt tot verlies aan levens is onvergeeflijk. We hoeven niet te wachten totdat de oorzaken, zoals oorlog, zijn aangepakt. We hebben alleen de moed nodig om een systeem te bouwen waarin wanhopige mensen hun leven niet hoeven te riskeren om asiel aan te vragen.

De auteur is speciale vertegenwoordiger van de VN-secretaris-generaal voor internationale migratie en ontwikkeling. Hij was eerder directeur van de Wereldhandelsorganisatie, Europees commissaris voor mededinging en procureur-generaal van Ierland.