Gregg Allison, hoogleraar christelijke theologie aan Southern Baptist Theological Seminary in Louisville (Kentucky) in de Verenigde Staten, geeft evangelicale christenen goed gereedschap in handen om de rooms-katholieke leer en praktijk beter te begrijpen (en te beoordelen). Daarbij zoekt hij niet slechts naar theologische verschillen, maar probeert hij het katholicisme als geheel recht te doen. Daarin is hij geslaagd. Bovendien heeft Allison er terecht oog voor dat evangelicale christenen het onderling ook niet overal eens over zijn.

Katechismus

Na een introductie over de Bijbels-theologische uitgangspunten van het evangelicalisme beschrijft Allison –steeds met een beoordeling vanuit evangelicaal perspectief– de verschillende onderdelen van de Katechismus van de Katholieke Kerk (1992). Deze bevat een systematische uiteenzetting van de leer van Rome.

De Katechismus bestaat uit vier onderdelen. In het eerste staan de apostolische geloofsbelijdenis en die van Nicea-Constantinopel centraal. Aan de orde komen onderwerpen zoals de mens en de openbaring van God.

Het tweede deel gaat voornamelijk over de liturgie en de zeven sacramenten: doopsel, communie, eucharistie, boete, ziekenzalving, priesterwijding en huwelijk. De Rooms-Katholieke Kerk definieert een sacrament als een directe handeling van Jezus Christus, in liturgische vorm toegediend in en door de kerk.

Het derde deel van de Katechismus gaat over het leven in Christus en de daarbij behorende zegeningen. Dat vraagt om gehoorzaamheid aan de Tien Geboden en aan het onderwijs van Christus in de Bergrede.

Het laatste deel van het leerboek gaat in op het gebed.

Natuur en genade

Grote delen van de Katechismus van de Katholieke Kerk –in 1995 verscheen een Nederlandse editie– zullen orthodoxe protestanten vertrouwd in de oren klinken. Maar natuurlijk zijn er ook belangrijke verschillen, zoals op het punt van de sacramenten, de pauselijke opvolging van de apostel Petrus (apostolische successie), de onbevlekte ontvangenis van Maria, de transsubstantiatie, het vagevuur – en veel meer.

De meeste protestantse boeken over het rooms-katholicisme leggen –terecht– de vinger bij leerstukken die niet in de Bijbel zijn terug te vinden. Dat is nodig, maar uiteindelijk niet voldoende. Want dan gaan ze voorbij aan het „systematische karakter” van het katholicisme, vindt Allison. Hij ziet de rooms-katholieke theologie als een samenhangend, allesomvattend stelsel dat bestaat uit twee grondbeginselen (axioma’s): de onderlinge afhankelijkheid van natuur en genade en de verbinding tussen Christus en de kerk. Die bepalen hoe Rome tegen de werkelijkheid aankijkt.

De Rooms-Katholieke Kerk verstaat onder natuur de door God geschapen werkelijkheid (zoals zeeën, bergen, dieren, mensen, engelen, demonen, water, brood en wijn). Genade is het voorzienende werk van God, dat de natuur in stand houdt, van de zonde bevrijdt en tot haar doel brengt.

De natuur, aangetast door de zonde, heeft volgens Rome het vermogen om genade te brengen behouden. Dit betekent dat de natuur een genademiddel is als die door de kerk wordt geheiligd: zoals water in het sacrament van de doop of een ouwel in de eucharistie. De mens krijgt op die manier deel aan de genade.

In de rooms-katholieke theologie zijn natuur en genade dus afhankelijk van elkaar. Allison laat zien dat in het protestantisme natuur en genade op gespannen voet met elkaar staan: dat komt door de verwoestende gevolgen van de zonde in de natuur. Evangelicalen hebben daarom een heel andere visie op onderwerpen zoals de mens, zonde, heil, sacramenten en de kerk.

Middelaar

Om genade en natuur bij elkaar te brengen, is er volgens de Rooms-Katholieke Kerk een „middelaar” nodig. Allison spreekt van de ”Christus-kerkverbinding”: de kerk wordt gezien als een verlengstuk van de menswording van Christus, een afspiegeling, een tweede Christus.

Deze visie heeft belangrijke theologische consequenties, stelt Allison. Zo is het voor de Rooms-Katholieke Kerk onmogelijk om met de reformatoren over ”solus Christus” (alleen Christus) te spreken, omdat dit een breuk zou betekenen in de „natuurlijke verbinding” tussen Christus en de kerk. Rome beschouwt zich dan ook als de uitlegger van de Schrift en de enige ware kerk. Protestantse kerken zijn geen echte kerken omdat ze buiten het mystieke lichaam van Christus staan.

Kennis

Voor evangelicalen is deze rooms-katholieke epistemologie (methode van kennis) vaak moeilijk te begrijpen. Die kenmerkt zich sterk door een ”en-en”-benadering, terwijl de protestantse theologie veel meer uitgaat van ”of-of”. Zo is het evangelicalisme gefundeerd op de vijf sola’s van de Reformatie: ”sola Scriptura” (alleen de Schrift), terwijl het rooms-katholicisme van Schrift én traditie leert; ”sola gratia” (alleen genade), en geen genade en medewerking van de mens; ”solus Christus” (alleen Christus), geen Christus en de kerk; ”sola fide” (alleen geloof), geen geloof en goede werken in liefde; en ”soli Deo gloria” (alleen God de eer), geen eer aan God en speciale eer aan, bijvoorbeeld, Maria.

Het boek van Allison is een uitstekend middel om de verschillen én de vele overeenkomsten tussen protestantsen en rooms-katholieken scherp te krijgen. En tegelijk bevat het een waarschuwing. Onderdelen van de rooms-katholieke leer zijn niet los verkrijgbaar.

Boekgegevens

Roman Catholic Theology and Practice: An Evangelical Assessment, Gregg R. Allison; uitg. Crossway, Wheaton, Illinois, 2014; ISBN 978 1 4335 0116 6; 498 blz.; € 26,99.