Kritiek op de Cito-toets is er al jaren. Veelgehoorde bezwaren: de test meet op één moment de prestaties van de leerling en is eenzijdig gericht op de cognitieve ontwikkeling: de vaardigheid op het gebied van rekenen, taal, lezen. De sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerling komt niet of nauwelijks aan de orde. Die kritiek is niet uit de lucht gegrepen. Toch doet het overgrote deel van de basisscholen al jaren aan de Cito-toets mee. Kennelijk hebben zij voldoende vertrouwen in de bruikbaarheid ervan.

Dit jaar gaat het allemaal een beetje anders. Het oordeel van de basisschool wordt bepalend voor het advies over het vervolgonderwijs. Om te voorkomen dat basisscholen zich daarbij toch laten beïnvloeden door de uitslag van de Cito-toets, wordt deze later dan anders afgenomen. Het was altijd in februari, maar wordt nu in april. Dan hebben de basisscholen hun eigen advies al gegeven. De uitslag van de Cito-toets is niet meer dan een bevestiging van het schooladvies. Als het goed is. Scoort de leerling lager bij de toets, dan geldt het advies van de basisschool. Is de score hoger, dan wordt de leerling een ”bespreekgeval”.

Het is goed dat het oordeel van de school meer gewicht krijgt. Kinderen zitten maar liefst acht jaar op de basisschool. Daar is enorm veel bekend over hun ontwikkeling. Ironisch genoeg: mede dankzij de vele (Cito-)toetsen die ze gedurende die acht jaar maken. Scholen hebben een veelzijdig beeld van hun leerlingen. Ze weten niet alleen hoe de kinderen zich cognitief hebben ontwikkeld, ook sociaal-emotioneel. Belangrijke informatie die het verdient een prominente rol te spelen bij het advies over het vervolg­onderwijs.

Er verandert dit jaar nog meer. Voor het eerst zijn alle basisscholen verplicht een eindtoets in groep 8 af te nemen. Dat mag die van het Cito zijn, maar ook twee andere door de staatssecretaris van Onderwijs goedgekeurde toetsen –Route 8 en Eindtoets Primair Onderwijs– zijn toe­gestaan. Bovendien houden reformatorische scholen de mogelijkheid om hun eigen Schooleindonderzoek te gebruiken. Overigens leidt die keuzevrijheid nog niet tot veel variatie: bijna 80 procent van de basisscholen neemt dit jaar toch weer de Cito-test af.

De toets heeft –onbedoeld– bedenkelijke trekjes gekregen. Er zijn scholen die hun leerlingen bewust erop trainen om zelf zo goed mogelijk uit de bus te komen. Andere laten zwakke leerlingen niet meedoen, om de gemiddelde eindscore van groep 8 op te krikken. Of scholen maken van de toets zo’n over­dreven happening dat leerlingen er dagenlang buikpijn van hebben. De Cito-toets behoudt zijn waarde, maar wat minder gewicht is een goede zaak. Hopelijk maakt de nieuwe werkwijze in ieder geval een einde aan ontsporingen.