Het is niet pluis in het luchtruim boven oostelijk Oekraïne. Zoveel wordt duidelijk op maandag 14 juli 2014, drie dagen voor de MH17-ramp. Op de Presidentiële Administratie in de Oekraïense hoofdstad Kiev steken tientallen diplomaten de koppen bij elkaar. Onder hen de Nederlandse plaatsvervangend ambassadeur Gerrie Willems. Hoog op de agenda staat de Russische bemoeiallerij in het conflict tussen Oekraïne en de pro-Russische separatisten.

Saillant is een incident dat ter tafel komt. Diezelfde maandag blijkt een Oekraïens transportvliegtuig –een Antonov AN-26 met acht bemanningsleden– te zijn neergestort. Op een hoogte van 6,5 kilometer. Die hoogte duidt er kennelijk op dat de separatisten niet maar alleen beschikken over van de schouder afgevuurde raketten die 6,5 kilometer niet halen. Maar dat de rebellen klaarblijkelijk ook een krachtig raketsysteem gebruiken dat bóven de 6,5 kilometer hoogte vliegtuigen neerhaalt.

”We zijn wél gewaarschuwd” kopte het AD donderdag op de voorpagina. De krant drukte twee grote foto’s af van het diplomatenoverleg in Kiev. Stemmig geklede heren, een enkele vrouw, ernstige gezichten.

Was het verantwoord boven Oekraïne te vliegen? Waarom meed vliegmaatschappij British Airways het oorlogsgebied? Had de Nederlandse overheid aan de bel moeten trekken? Dergelijke Kamervragen stelden de politici Omtzigt (CDA) en Sjoerdsma (D66) recent. De ministers Opstelten (Veiligheid en Justitie), Koenders (Buitenlandse Zaken) en Hennis (Defensie) lieten onlangs per brief weten dat er „geen specifiek” (ambtelijk) overleg is geweest over de veiligheid van het luchtruim boven Oost-Oekraïne. „De Oekraïense autoriteiten hadden het luchtruim boven de 9,753 kilometer als veilig verklaard. De MH17 vloog boven die hoogte.”

Op de vraag of de Nederlandse overheid „ooit” luchtvaartmaatschappijen waarschuwde over de veiligheid in het luchtruim in Oekraïne, reageren de ministers kort en duidelijk. „Nee.” Over het diplomatenoverleg in Kiev van 14 juli zeggen ze: „De Nederlandse ambassade heeft op 14 juli over deze bijeenkomst gerapporteerd via de gebruikelijke interdepartementale kanalen.” In de periode 15 april 2014 tot 17 juli 2014 zijn „mogelijk” elf vliegtuigen en acht helikopters boven Oost-Oekraïne „neergekomen”, aldus het kabinet.

D66 en CDA vroegen het kabinet om vrijdag voor twaalf uur het gespreksverslag van het diplomatenoverleg van 14 juli 2014 openbaar te maken. Eerder weigerde het kabinet dat.

De NOS berichtte onlangs dat de pro-Russische rebellen „al in mei beschikten over wapens die tot hoog in de lucht reikten.” Bovendien waren er de dagen voor de ramp „meerdere luchtgevechten” boven Oost-Oekraïne. Nico Voorbach, oud-voorzitter van de Europese pilotenvereniging ECA, stelde tegenover de NOS: „Als deze informatie beschikbaar was geweest, was niet één luchtvaartmaatschappij over Oost-Oekraïne gevlogen.”

Een andere vraag is wíé de Boeing 777 neerhaalde. De onder Russen gangbare theorie is dat een Oekraïense straaljager de MH17 uit de lucht schoot. Het Westen echter gaat er min of meer van uit dat pro-Russische separatisten –met hulp van Russen– vanaf de grond met een Bukraket toesloegen. Een van de kennelijke bewijzen voor betrokkenheid van rebellen is een geluidsfragment. Daarin zou een separatist opbiechten dat de separatisten per ongeluk een burgertoestel neerschoten.

De Britse burgerjournalist Eliot Higgins stelde in november dat er „onloochenbaar” bewijs is dat separatisten op de dag van de ramp een Bukraket hadden. Met anderen verzamelde Higgins op onder meer het Russische Facebook video’s en foto’s van een Bukraket die rond het tijdstip van de ramp in Oost-Oekraïne zou hebben gereden. Ook een recent rapport van het Duitse onderzoeksbureau Correct!v –dat samenwerkte met het AD en het Duitse tijdschrift Der Spiegel– lijkt erop te wijzen dat vanuit Oost-Oekraïne een raket is afgevuurd.

Diverse inwoners van de plaats Snizhne verklaarden dat vanaf een akker een raket is afgeschoten op 17 juli. „Ze schoten hem neer met een raket. Ze lanceerden de raket vanaf hier”, aldus een man in het rapport. Op 5 februari is er een Kamerdebat over de MH17.