In de IJsselhallen, op een paar honderd meter afstand van het kantoor van Present Nederland in Zwolle, zijn 400 Syrische vluchtelingen ondergebracht. Toen de eersten eind september arriveerden, was er meteen werk aan de winkel voor de stichting, zegt Zeldenrust. „De Zwolse stichting Present, een van de 69 plaatselijke organisaties die zijn aangesloten bij de landelijke stichting Present Nederland, organiseerde samen met kerken informatieavonden voor wie iets wilde betekenen voor deze mensen. Er zijn kookclubs gestart en andere activiteiten georganiseerd, zoals fietstochten.”

Iets ondernemen voor of met mensen aan de zelfkant van de samenleving past bij Present. Maar dat er vrijwilligers actief zijn bij wijze van spreken in de achtertuin van het kantoor van de landelijke organisatie is wel uniek, zegt Zeldenrust.

Present Nederland biedt een soort franchisemodel aan en zorgt voor training en toerusting, zodat plaatselijke stichtingen hun werk kunnen doen. „Meestal hebben deze stichtingen een of meerdere beroepskrachten in dienst die het werk aansturen. Dat zorgt ervoor dat de coördinatie van het werk goed geregeld is.”

Present werd in 2005 opgericht door Rudolf Setz, tegenwoordig evangelist in Assen en actief bij de missionaire organisatie Nederland Zoekt. Zeldenrust volgde Setz in 2011 op, maar was ook in de jaren daarvoor al betrokken bij het werk van Present. „De start van het werk van Present valt samen met de hernieuwde aandacht voor stille armoede in Nederland en de opkomst van voedselbanken”, zegt Zeldenrust. „Rond 2003 werd duidelijk dat een toenemend aantal Nederlanders sociaal geïsoleerd raakte. Onze samenleving individualiseert, de hechte sociale structuur die kerken bieden is op veel plaatsen afwezig. Dat werd versterkt doordat de overheid een verzorgingsstaat aanbood, wat ertoe leidde dat mensen niet werden gestimuleerd om naar elkaar om te zien.”

In zekere zin liep de start van Present vooruit op de situatie vanaf 1 januari, waarin zorg niet in alle gevallen meer een recht is. De overheid gaat er sinds de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) van uit dat mensen zorg geven en ontvangen in hun eigen netwerk. „Soms moeten die netwerken nog gebouwd worden op het moment dat iemand hulp nodig heeft. Present kan daarbij bemiddelen. We kunnen een groep vrijwilligers koppelen aan een cliënt van een zorgorganisatie.”

Present stapte wat dat betreft tien jaar geleden in een gat in de markt, zegt de directeur. „Bovendien gaan we uit van het aanbod, niet van een probleem of een vraag. Als mensen iets willen doen voor een ander kunnen ze bij ons aangeven wat ze willen doen en wanneer. Wij koppelen vrijwilligers vervolgens aan iemand die hulp nodig heeft.”

Present begon klein en heeft nu 69 afdelingen. Een sneeuwbal­effect?

„Nog steeds. Ik ben vorige week in Ridderkerk bij de oprichting van weer een nieuwe plaatselijke stichting geweest. De kracht van onze formule is ook dat we een grote verantwoordelijkheid leggen bij die plaatselijke organisaties. Vanuit de landelijke organisatie faciliteren we.”

Welke rol heeft de Presentdag zaterdag daarbij?

„Er zijn seminars waarin we ingaan op actuele ontwikkelingen op het gebied van wat wel de informele zorg wordt genoemd. Eigenlijk zijn er twee dagen: de laatste jaren nodigen we op zaterdag de professionals uit de zorg en bedrijven uit waarmee we samenwerken. De vrijdag ervoor komen de plaatselijke coördinatoren al bijeen. Ze ondersteunen en bemoedigen elkaar. Er is ook een ”heilig moment”, waarbij geloofstoerusting centraal staat.”

Hoeveel van de ongeveer 30.000 vrijwilligers komen er naar de Presentdag?

„Een relatief klein deel. We tellen jaarlijks iedereen die iets doet namens Present. Dat zijn zowel degenen die één keer iets ondernemen als mensen uit onze flexteams, die heel vaak de handen uit de mouwen steken. Op de Presentdag zul je vooral mensen aantreffen die actief zijn in lokale besturen en operationele teams.”

Moet het niet vanzelfsprekend zijn dat mensen omzien naar elkaar? Hoe nodig is Present?

„Ons doel is dat er een beweging ontstaat waarbij steeds meer mensen het vanzelfsprekend vinden om iets voor anderen te doen. Dat is een van onze idealen. Maar het is niet vanzelfsprekend dat er contacten ontstaan. Het is nodig om mensen ervan bewust te maken en te houden dat ze anderen ook echt kunnen helpen.”

Present werft vrijwilligers in eerste instantie in kerken. Waarom?

„Omdat Christus Zelf kwam om te dienen, richten we ons op mensen die Zijn voorbeeld willen volgen met het oog op de zwakkeren. Mijn droom is dat iedere kerkganger in Nederland ten minste één keer via Present actief wordt. Ik hoop dat daardoor een beweging op gang komt, dat mensen zich ervan bewust worden hoe ze diaconaal actief kunnen zijn.”

Zijn ook niet-christenen welkom als vrijwilliger?

„Zeker, wat dat betreft is Present een veelkleurige organisatie. Neem onze stichting in Amsterdam, waarvoor in 2014 zo’n 2700 vrijwilligers actief waren. Dat waren lang niet allemaal christenen, en dat geldt voor meer lokale stichtingen. Als organisatie willen we werken vanuit waarden die voortvloeien uit onze christelijke identiteit. Het is mooi als ook niet-christenen zich daardoor aangesproken voelen. Onze stichting in Dordrecht probeert om ook moslims te betrekken bij het werk van Present. Zo hopen we de vrede in de samenleving te bevorderen.”

Hoe vinden mensen het om iets namens Present te kunnen doen?

„Velen ervaren het als zinvol. Stel je voor dat je student bent en helpt met het verven van een flatwoning waarin een ex-prostituee komt wonen. Je helpt niet alleen, het levensverhaal dat iemand je vertelt kan een verpletterende indruk achter laten. Studenten zijn de leiders van de toekomst. Vrijwilligerswerk via Present leert hen nadenken over de vraag: Wat heb ik ontvangen van God? Tegelijk hoop ik op het stellen van de vraag: Wat heb ik de ander te bieden vanuit de talenten die ik heb gekregen?”

De overheid verwacht van mensen dat ze voor elkaar klaarstaan. Wat betekent dat voor het werk van Present?

„We worden steeds vaker gevraagd om te helpen bij de re-integratie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Bijvoorbeeld bijstandsgerechtigden, van wie de overheid een tegenprestatie ontvangt voor de uitkering die ze krijgen. We experimenteren daarmee, er zitten nog wel wat haken en ogen aan. Wat mensen namens ons doen, moet vrijwilligerswerk blijven, we dwingen niemand.”

Krijgen deze mensen begeleiding die op hun situatie is toegesneden?

„Ja, we vormen groepen bijstandsgerechtigden, die samen anderen gaan helpen, of bijvoorbeeld een activiteit organiseren in een bejaardenhuis. Voor deze mensen is het vaak heel stimulerend om te zien dat ze samen sterk zijn, ze kunnen heel zinvol bezig zijn met elkaar en voor anderen. Wat volgens mij de sleutel tot succes daarbij is, is dat we als uitgangspunt de talenten nemen die iemand ontvangen heeft. Daardoor lukt het toch verrassend vaak om iemand aan vrijwilligerswerk te helpen waar hij zich met veel plezier voor inzet. Het komt zelfs voor dat het een opstapje vormt naar betaald werk.”

Is Present tien jaar na de start een gesprekspartner voor de overheid?

„Dat denk ik wel. Zelf was ik voorzitter van een van de werkgroepen die de Toekomstagenda informele zorg en ondersteuning hebben opgesteld voor staatssecretaris Van Rijn. De zorg wordt steeds meer vanuit wijkteams aangestuurd. Daarbij gaat het om de vraag waaraan iemand behoefte heeft, in plaats van die welke rechten iemand heeft. Als Present hopen we aansluiting te hebben bij die wijkteams.”

Veel kerken hebben vrijwillige hulpverlening voor eigen leden. Moeten die ook samen gaan werken met wijkteams?

„Ik denk dat het in ieder geval goed is om contact te hebben, zeker als je verbinding wilt leggen met mensen buiten je kerk die hulp kunnen gebruiken. Als Present zijn we daarnaast in gesprek met andere vrijwilligersorganisaties om te kijken welke samenwerking mogelijk is. Denk bijvoorbeeld aan de Nederlandse Patiënten Vereniging, die vrijwillige thuiszorg biedt, en met HiP, een interkerkelijke vrijwillige hulpdienst.”

Loopt Present professionele hulpverleners niet voor de voeten?

„Integendeel, wij werken altijd in aanvulling op professionele zorg. De indicatie ligt altijd bij de professionals en blijft daar ook. Zij kijken welke zorgbehoefte iemand heeft. Als Present zijn wij makelaar: we proberen het aanbod van vrijwilligers daarop te laten aansluiten. Niet dat er op dat punt nog geen terrein te winnen is: professionele zorgverleners moeten soms nog leren hoe ze vrijwilligers kunnen inzetten. Er is wat dat betreft nog veel onbekendheid.”

Waar liggen wat dat betreft de kernkwaliteiten van beiden?

„Professionals hebben de regie. Ze bieden deskundigheid, stellen indicaties en leveren continuïteit. Vrijwilligers bieden naastenliefde, aandacht en praktische ondersteuning. Een prima combinatie.”

>>rd.nl/kerkbreed

Tiemen Zeldenrust

Directeur Tiemen Zeldenrust staat sinds 1 januari 2011 aan het roer van de stichting Present. Deze koepel van lokale vrijwilligersorganisaties richt zich op mensen die leven in armoede, kampen met een slechte gezondheid en van wie het sociaal netwerk ontoereikend is. Zo’n 6 procent van de Nederlandse bevolking voldoet aan die criteria. Zeldenrust werkt sinds 2006 voor Present. Hij was in 2005 betrokken bij de oprichting van de stichting Present in Den Helder. Tegenwoordig werkt hij vanuit het landelijke kantoor van Present Nederland in Zwolle. Zeldenrust volgde de hbo-opleiding personeel en arbeid en studeerde personeelswetenschappen aan de Universiteit van Tilburg. Hij is lid van de gereformeerde kerk vrijgemaakt in Amersfoort.