De één heeft een kruis tegen een zwarte achtergrond op de kraag van zijn uniform, de ander een goudkleurig symbool van de tafels van de wet met daarop de Tien Geboden, weer een ander een ster of een halve maan met ster. Alleen aan de onderscheidingstekens op de kraag van hun uniform is te zien dat de meeste aanwezigen bij het Marine Etablissement Amsterdam geen gewone militairen zijn. Meer dan honderd krijgsmachtpredikanten, -aalmoezeniers, -rabbijnen, -pandits, -imams en humanistische raadsmannen en -vrouwen kwamen donderdag bijeen in de hoofdstad.

De Dienst Geestelijke Verzorging Defensie werd opgericht bij de mobilisatie van het Nederlandse leger ten tijde van de Eerste Wereldoorlog, zegt ceremoniemeester ds. Fred Omvlee. De vlootpredikant –tevens één van de internetpastors van de Protestantse Kerk– ziet de bijeenkomst als een hoogtepunt, mede omdat koning Willem-Alexander het jubileumboek in ontvangst zal nemen. „Er is heel veel energie gaan zitten in de voorbereiding”, zegt hij.

Behalve de koning zijn ook hoge legerofficieren en tweedekamerleden bij de jubileumbijeenkomst, die wordt afgesloten met een receptie en een diner-dansant. Die uitbundigheid contrasteert met de normale inhoud van het werk van de geestelijk verzorgers, concludeert ds. M. Dijkstra. Hij is als christelijk-gereformeerd legerpredikant actief bij luchtverdedigingseenheden op de luitenant-generaal Best-kazerne bij Vredepeel en op de vliegbasis Volkel. „De aard van ons werk vergt dat we normaal gesproken meer op de achtergrond actief zijn.”

De predikant maakte de omslag mee van een leger dat hoofdzakelijk bestond uit dienstplichtigen, tot een beroepsleger dat regelmatig voor missies naar het buitenland wordt uitgezonden. Daarmee verdwenen de zondagse kerkdiensten op kazernes, maar kregen militairen veel vaker met ingrijpende situaties te maken. „Door die uitzendingen is de behoefte toegenomen om uit de stroom van dagelijkse gebeurtenissen te stappen en de vraag te stellen: wat houdt me bezig?”

Acteur Cees Geel vertolkt tijdens de bijeenkomst hoe een geestelijk verzorger bij de krijgsmacht kan worstelen met de invulling van zijn taak. „Ik help militairen op verhaal te komen. Maar wat is hun verhaal? Eten, slapen, seks, wachten, lopen, vechten. Praten met de geestelijk verzorger hoort daar niet bij.” Gelach klinkt. Geel, in zijn rol als geestelijk verzorger, beschrijft hoe hij alles uit de kast haalt om een viering vorm te geven. „Mijn winkeltje van hoop en humaniteit staat soms open, en dan komt er niemand.”

Een pijnlijk probleem waar geestelijk verzorgers vaak mee te maken krijgen, is het op de klippen lopen van relaties, beschrijft Geel. Militairen komen thuis na een uitzending, maar thuis wordt door de soms traumatische ervaringen in oorlogssituaties, nooit meer het thuis van vroeger. „Een missie haalt koppels uit elkaar en brengt ze niet altijd weer samen.”

Commandant der Strijdkrachten generaal Middendorp is de eerste en tegelijk ook de laatste die tijdens de bijeenkomst het woord ”God” laat vallen. De zorg die de krijgsmachtpredikanten boden, richtte zich aanvankelijk op het brengen van het Woord van God naar de militair, concludeert de bevelhebber. „Het zendingsaspect stond voorop.” Dat veranderde toen de legertop ontdekte dat de pastores ook een nuttige functie vervulden bij het in het gareel houden van militairen.

Na de Tweede Wereldoorlog stond de noodzaak van het krijgsmachtpastoraat niet ter discussie, stelt Middendorp. „De geestelijke verzorging deed veel goed werk onder de uitgezonden militairen in Indië.” Met de verschuivingen in de Nederlandse samenleving, veranderde in de decennia daarna ook de inrichting van wat nu de Dienst Geestelijke Verzorging Krijgsmacht heet, concludeert de generaal. Nog tijdens de Tweede Wereldoorlog, in 1944, trad de eerste krijgsmachtrabbijn aan. In 1964 volgde de eerste humanistische raadsman, in 2003 en 2009 deden respectievelijk de pandit en de imam hun intrede.

Middendorp stelt zelf veel gehad te hebben aan de aalmoezenier die deel uitmaakte van de eenheid waarover hij als jonge kapitein het bevel had. „Hij wist wat er leefde en was in staat mij de spiegel voor te houden. Hij leerde me hoe je hard met een -d en -t kon schrijven. Hij leerde me doseren en tijdig gas terug nemen.”

Met het toenemende aantal uitzendingen van militairen, is in de krijgsmacht het besef gegroeid dat niet alleen lichamelijke maar ook geestelijke fitheid van militairen essentieel is, zegt Middendorp. Soldaten maken ingrijpende dingen mee. „Geestelijk verzorgers zijn als geen ander in staat om mensen te helpen bij de verwerking daarvan.” Middendorp zag in 2009 in Afghanistan voor zijn ogen een militair sneuvelen bij een raketaanval. Bij de begeleiding van militairen en familieleden nadien, speelde de geestelijke verzorging volgens de generaal destijds een cruciale rol.

„Er is anno 2014 geen enkele twijfel over het nut van de geestelijke verzorging”, aldus Middendorp. Hij stelt dat de plek die deze dienst bij Defensie heeft, als onderdeel van een team van specialisten dat onder meer uitgezonden militairen bijstaat, ten opzichte van andere legers tamelijk uniek is. „Die integrale zorg is iets waar we trots op kunnen zijn.”

Aan het einde van de bijeenkomst overhandigt de directeur van de Dienst Geestelijke Verzorging Defensie, Ron Geenen, het jubileumboek van de dienst aan koning Willem-Alexander. Na afloop krijgt de vorst ook de eerste legpenning overhandigd van de dienst.

Zie ook:

Special 100 jaar geestelijke verzorging krijgsmacht (RD, 12 september 2014)

Krijgsmachtpastoraat: er is geen koster en geen kerkenraad (RD, 7 juni 2013)