Met een expositie begon het ruim een kwarteeuw geleden voor De Korte. „De Bijbel was vanuit de opvoeding altijd al een belangrijk boek, het Woord van God. Toen ik met mijn vader een tentoonstelling met Bijbels bezocht, vond ik de exemplaren die daar lagen, met mooie kaarten en prenten, heel bijzonder. Ik ben schoorvoetend gaan verzamelen.”

Inmiddels bezit de Edenaar zo’n 200 oude Bijbeluitgaven, voornamelijk van voor 1800. „Bij mij thuis staan ze in boekenkasten en vitrines. Soms blader ik in zo’n Bijbel – maar waarom zou ik anderen er ook niet van laten genieten, dacht ik.” Het plaatselijke museum bleek geïnteresseerd en De Korte kreeg medewerking van plaatsgenoot Van Middendorp, met wie hij geregeld veilingen bezoekt.

Gaat het De Korte meer om de inhoud en de kaarten en de prenten, Van Middendorp is vooral gefascineerd door fraaie banden met goud- of zilverbeslag, gouddruk of bijzondere bestempeling. Hij exposeert onder meer een Staphorster Bijbel met draagketting en veel kerkboekjes met gouden of zilveren sluiting. „Daar kon men in de kerk mee pronken.”

Delftse Bijbel

Pronkstuk van de Edese expositie ”Het Boek der boeken” is een Delftse Bijbel, de eerste gedrukte Bijbel in de Nederlandse taal, waarvan wereldwijd nog vijftig exemplaren bekend zijn. Het is het enige object dat niet tot de twee privéverzamelingen behoort, maar voor de tentoonstelling is geleend van het Nederlands Bijbelgenootschap.

Rijk geïllustreerde Liesvelt- en Vorstermanbijbels van circa 1530, kort na de Reformatie, genoemd naar de uitgevers, komen uit de collectie van De Korte, net als een eerste druk van de Statenvertaling uit 1637, met grote versierde aanvangsletters, en doopsgezinde, rooms-katholieke en oudkatholieke Bijbeluitgaven.

De Korte: „Wie een Bijbel kocht, kon er in vroeger eeuwen kaarten en prenten bij laten inbinden. Het hing af van de financiële armslag wat men koos.” De bezoekers van de expositie zien onder andere een kaart van de bekende predikant en cartograaf Petrus Plancius, opgenomen in een Bijbel die is gedrukt en uitgegeven door een diaken uit Plancius’ gemeente in Amsterdam.

Aandacht is er verder voor psalmberijmingen in het Nederlands. De Korte bezit een editie uit 1723 van Joost van den Vondels ”Koning Davids harpzangen” en zeldzame exemplaren van de zogenaamde ”Souterliedekens” uit 1557 en berijmingen van Marnix van Sint-Aldegonde en Petrus Datheen uit de zestiende eeuw.

Trots is de Edese verzamelaar op een uniek exemplaar van de Statenberijming van de Psalmen uit 1773. „Uit aantekeningen op de schutbladen blijkt dat deze heeft toebehoord aan een lid van de commissie die de berijming samenstelde, Pieter Leonard van de Kasteele.”

De Korte en Van Middendorp laten ook prentbijbels zien. „Die bevatten niet de hele tekst van de Bijbel. Ze bestaan uit prenten met een onderschrift of een Bijbelverhaal in proza of poëzie. Opmerkelijk is de ”Icones Biblicae” uit 1627 van de wereldberoemde Zwitser M. Merian de Oude. Zijn Bijbelprenten zijn lange tijd het voorbeeld geweest voor veel illustratoren.”

Houtsneden

Ook zestiende-eeuwse houtsneden en kopergravures uit latere eeuwen zijn te bezichtigen. Van Rembrandt liggen er een paar zeldzame etsen. Bijzonder is een prentenbijbel (eind zestiende eeuw) van de Antwerpse kunstenaar Pieter van der Borcht. Die tekende van het Oude Testament per Bijbelboek een tafereel. Zo zijn de schepping, de ark van Noach, de toren van Babel en het offer van Abraham op de prent van Genesis bijeengebracht.

Waterproof

Kinder- en jeugdbijbels kregen een aparte hoek. De Korte: „De eerste uitgaven, uit de zeventiende eeuw, waren bedoeld om kinderen te leren lezen. Vragen met antwoorden en kleine prentjes moesten ervoor zorgen dat Bijbelverhalen goed werden onthouden. Bekend in dit verband is de ”Kleine Print-Bijbel”, die voor het eerst in 1720 verscheen, een boekje met honderd Bijbelrebussen dat generaties lang geliefd was.”

Curiosa op de expositie zijn een minuscuul boekje met het Onze Vader in zeven talen, wandtegels met Bijbelse afbeeldingen en een „waterproof Bijbel”, een Bijbel die in alle weersomstandigheden gebruikt kan worden.

Het Historisch Museum Ede omlijst de tentoonstelling met diverse activiteiten: lezingen, een concert, een taxatiemiddag en een Bijbelquiz voor zowel kinderen als volwassenen. Ter voorbereiding op een bezoek aan de expositie is voor scholen educatief materiaal ontwikkeld.

Het Historisch Museum Ede, Museumplein 7 in Ede, is geopend op dinsdag tot en met zaterdag van 13.30 tot 17.00 uur. 

www.historischmuseumede.nl