Laten we beginnen met de symptomen: een werkloosheid (10 procent) die de pan uit rijst, een overheidstekort (4,4 procent) waar je u tegen zegt en een groeicurve (+0,4 procent) die net boven de nul blijft steken. De beroerde statistieken van de Franse economische situatie leveren het land vaak vrijwel dezelfde kritische diagnose op: Frankrijk zou ziek zijn. De Franse premier Manuel Valls probeerde twee weken geleden tijdens een rondje Europa zijn partners uit de eurozone van het tegendeel te overtuigen.

De Franse economen Jean-Paul Fitoussi (72) en Pierre-Alain Muet (69) –zie kader ”Twee vooraanstaande economen”– reageerden instemmend op Valls’ poging het ongelijk van het buitenland aan te tonen. Hun eigen diagnose luidde immers ook dat niet Frankrijk, maar Europa ziek is.

Instemming zonder al te veel gejuich, want ze hadden wat het economisch beleid betreft wel wat anders in gedachten toen François Hollande zijn intrek in het Élysée nam. Beide keynesianen hadden in 2012 hun hoop gevestigd op het economisch programma van Hollande, dat in enkele woorden viel samen te vatten: niet snoeien, maar investeren.

U was ervan overtuigd dat het Hollande zou lukken om Europa te bewegen een andere koers in te slaan?

Jean-Paul Fitoussi: „Ja, die hoop had ik. Ik ging ervan uit dat Hollande met zijn vuist op de Europese onderhandelingstafels zou slaan. Als het economisch beleid slecht is, dan moet je dat op een gegeven moment erkennen en vervolgens het beleid aanpassen. Laat ik u eens twee feiten noemen. Door de Europese bezuinigingspolitiek is de gemiddelde overheidsschuld in Europa toegenomen en de groei is verdwenen. In de Verenigde Staten daarentegen, waar ze zich niet laten vastbinden door dwingende regels, is de crisis sinds twee jaar verleden tijd en neemt de overheidsschuld af. Dat zijn feiten. Dus het is duidelijk dat er een verkeerd beleid wordt gevoerd. Jammer genoeg heeft er geen wijziging van het beleid plaatsgevonden. Griekenland en Spanje hebben werkloosheidscijfers moeten accepteren die nog nooit in de geschiedenis zijn voorgekomen. Met dergelijke cijfers neemt de vijandigheid ten aanzien van Europa alleen maar toe.”

Pierre-Alain Muet: „Ik stond achter de plannen waarmee François Hollande gekozen is. Dat we ons beleid niet hebben kunnen uitvoeren is natuurlijk een teleurstelling. Zo’n enorm overheidstekort kun je nu eenmaal niet terugbrengen in een tijd van recessie. Ik ben van mening dat er een Europees probleem is als het gaat om de coördinatie. We denken dat we de zaken kunnen stroomlijnen door regels, maar zoiets lukt niet in een dergelijke ernstige economische situatie. We hadden een aanpassing nodig van de Europese begrotingspolitiek. Niet allemaal tegelijk gaan bezuinigen, daar maak je de groei mee kapot.”

Maar Hollande kon toch niet anders?

Muet: „Hij was niet verplicht om te doen wat Brussel hem oplegde. Hij heeft het geprobeerd. Er was al in 2012 een plan voor een groeipact. Dat was een goed idee, want op het moment dat landen hun tekorten wegwerken, moet je dat op federaal niveau compenseren door te investeren. Dat plan is alleen nooit uitgevoerd. Frankrijk heeft zeker in het begin gepleit voor een andere koers, maar is daar niet mee doorgegaan. Ook in het zuiden van Europa werd gehoopt dat Frankrijk erin zou slagen Europa een andere kant op te sturen. Die landen verwijten ons nu dat we het niet langer volgehouden hebben. Zij zaten aan die absurde bezuinigingspolitiek vast die door Europa was opgelegd. De door Brussel vereiste hervormingen horen daar ook bij. Die maken deel uit van een proces van voortdurende verandering. Die moet je niet massaal willen doorvoeren in een periode van depressie.”

Het uitblijven van die hervormingen is voor u geen ziekteverschijnsel?

Fitoussi: „Frankrijk is gemiddeld genomen een beetje minder ziek dan Europa als geheel. Voor de diagnose wordt vaak het overheidstekort als criterium genomen, maar als je dat als criterium neemt, waarom betitelt men dan de Verenigde Staten niet als de ”zieke man van de wereld”? De criteria zouden respectievelijk economische groei en werkgelegenheid moeten zijn. Op dit moment probeert Frankrijk het overheidstekort te verminderen door de groei aan banden te leggen en de werkloosheid te vergroten. We riskeren in een situatie van deflatie terecht te komen waarbij de schulden vergroot worden en de tekorten toenemen. Een Europees beleid dat erop gericht is om telkens het beste jongetje van de klas uit te kiezen, is niet interessant. We moeten ons richten op de mensen. Of het tekort nu 4 procent of 4,3 procent is, dat is niet belangrijk.”

Muet: „Als je kijkt naar de Franse economische positie in Europa dan is die niet wezenlijk veranderd. Het heeft geen zin om te doen alsof de problemen van de recessie alleen maar in Frankrijk zichtbaar zijn terwijl iedereen in Europa erdoor geraakt wordt. Natuurlijk staat Duitsland er beter voor. Dat land heeft de structurele problemen op het goede moment aangepakt. Het gaat me te ver om het nu alleen maar over de hervormingen te hebben en de macro-economische context naast me neer te leggen. Uiteindelijk ligt daar de reden van de Europese malaise en dus ook van de malaise in Frankrijk.”

Toch horen we dag in, dag uit niet anders: de hoge Franse overheidstekorten zijn verschrikkelijk.

Fitoussi: „Het is geen toeval dat de groei van Europa achterblijft. Die situatie van stagnatie is ook niet toevallig. Het is ook geen toeval dat de groei in Duitsland zwak is. Het probleem is de geringe speelruimte van de Europese leiders. Die speelruimte wordt bepaald door verdragen waarin staat dat de tekorten verminderd moeten worden. Zelfs wanneer de aard van de tekorten te wijten is aan een crisis die zijn weerga niet kent. Dus in werkelijkheid zijn de leiders machteloos om de groei en de werkgelegenheid terug te brengen, ze kunnen geen eigen begrotingsbeleid voeren.”

De Fransen hebben nu juist Hollande gekozen om een andere economische koers te varen. Daar zien zijn kiezers weinig van terug. Gevolg: de politieke waardering voor de president is buitengewoon laag. Nog maar 15 procent van de Fransen vindt dat hij het goed doet.

Fitoussi: „De regeringen in Europa kunnen niet het beleid voeren van hun keuze. Dat is natuurlijk een ernstig democratisch probleem. Of het nu gaat om Frankrijk of om Italië, de bevolkingen van deze landen hebben het recht om een andere regering te kiezen, maar ze hebben geen enkele invloed op het economisch beleid. Dat is tegenstrijdig. Om de groei en de koopkracht terug te brengen, moet je een beleid voeren dat is gericht op expansie, maar dat is verboden door de Europese regels. Dus het is onmogelijk om de bevolking tevreden te stellen als het gaat om de groei en de werkgelegenheid.”

Is het deflatiespook nog buiten de deur te houden?

Muet: „Ik zeg vaak dat goede economische maatregelen iets van de inspiratie van de Amerikaanse president F. D. Roosevelt (1882-1945) in zich moeten hebben. De regulering van de financiële markt is noodzakelijk en ook de vermindering van de ongelijkheid is belangrijk. De overheid moet ingrijpen om te voorkomen dat de werkloosheid toeneemt. Verder is het vooral van belang dat er een evenwichtig macro-economisch beleid wordt gevoerd. Dat is ons in Europa nooit gelukt. In Europa is het vooral bondskanselier Angela Merkel geweest die heeft gezegd wat goed is voor Duitsland. Maar dat gold niet voor elk Europees land. Het ontbreekt aan een echte reflectie, een macro-economisch beleid over de situatie in de eurozone. Het is toch op zijn minst vreemd dat het de president van de Europese Centrale Bank is die waarschuwt voor de dreigende macro-economische situatie: let op het risico van deflatie. We nemen een groot risico als we niet in staat zijn om op Europees niveau hierover na te denken.”

Wellicht zijn er al plannen voor een aanpassing van het beleid in de maak. Duurt het nog lang voordat we een kentering zullen zien?

Fitoussi: „Ik ben een optimist en ik heb altijd gezegd dat we niet tot aan het einde toe zouden doorgaan met deze stommiteit. Ik was daarom toch wel verbaasd toen de Europese Commissie twee weken geleden aan Frankrijk en Italië vroeg om nog wat extra te snoeien. Italië voor 4,5 miljard en Frankrijk voor 3,5 miljard euro. Beide landen hebben dat gewoon geslikt! Dat is toch ongelooflijk. Tot waar accepteren we nog dat de werkloosheid blijft stijgen? ”

Twee vooraanstaande economen

Jean-Paul Fitoussi en Pierre-Alain Muet zijn beiden nauw betrokken bij het economisch beleid van de Franse president François Hollande. Eerstgenoemde was tot 2012 onder anderen lid van de Raad voor Economische Analyse (CAE). Afgelopen zomer vroeg de inmiddels vertrokken minister van Economische Zaken Arnaud Montebourg of Jean-Pierre Fitoussi de leiding van nog een andere raad op zich wilde nemen: de Onafhankelijke Raad voor Economische groei en Werkgelegenheid (CICP). Pierre-Alain Muet heeft een zetel in de Nationale Assemblée en stond in het verleden al meerdere socialistische voormannen terzijde met economische adviezen. Hij is in het Franse parlement onder anderen vicevoorzitter van de commissie financiën.