De waarheid. Daar smachten nabestaanden van vlucht MH17 naar. Zoveel is duidelijk voor luchtvaartadvocaat mr. Veeru Mewa (38). Hij staat familieleden van meer dan 30 MH17-slachtoffers bij. Morgen is hij in Hoevelaken een van de sprekers op een informatie-bijeenkomst voor nabestaanden. „Zeker kort na de ramp hadden achterblijvers best waardering voor de Nederlandse autoriteiten, maar de frustratie groeit wel. De brokstukken van het vliegtuig in Oekraïe liggen er al maanden. De opmerking van Timmermans, toenmalig minster van Buitenlandse Zaken, over het zuurstofkapje dat bij een slachtoffer is gevonden, wekt wantrouwen. Familieleden vragen zich af of de onderste steen werkelijk boven zal komen. Zelf heb ik daar mijn twijfels over”, betoogt Mewa in een kamer op het Amsterdamse advocatenkantoor Beer Advocaten, op steenworp afstand van het Rijksmuseum.

Schuld

Op dit moment is het advocatenkantoor vooral in onderhandeling met luchtvaartmaatschappij Malaysia Airlines, eigenaar van de neergeschoten Boeing. Cruciaal is dat, op grond van onder meer het luchtvaartverdrag van Montreal (1999), de luchtvaartmaatschappij aan nabestaanden een schadevergoeding tot een hoogte van 130.000 euro dient uit te keren. ,In veel gevallen zal er binnen twee jaar waarschijnlijk overeenstemming zijn, zonder dat er sprake is van een juridische procedure. Daarbij maakt het niet uit of Malaysia Airlines wel of geen schuld heeft aan de ramp. De luchtvaartmaatschappij kan dus geen beroep doen op overmacht. Het verdrag van Montreal is consumentvriendelijk. De filosofie erachter is dat vliegen de meest veilige manier van vervoer is. Luchtvaartmaatschappijen willen geen drempels opwerpen om in een vliegtuig te stappen.”

Als nabestaanden schade hoger dan 130.000 euro claimen, is het goed mogelijk dat er een juridische procedure volgt, zegt Mewa. „Dan zal Malaysia Airlines moeten bewijzen dat hen geen verwijt valt te maken. In zo’n procedure speelt bijvoorbeeld de vraag waarom de luchtvaartmaatschappij boven oorlogsgebied vloog.”

Bonnetjes

De 130.000 euro krijgen familieleden niet zonder meer in handen gedrukt. „Het is geen blanco cheque. Malaysia Airlines hoeft alleen de werkelijk gemaakte kosten uit te keren. Nabestaanden zullen de kosten met bonnetjes moeten aantonen. Bijvoorbeeld van de uitvaart. Bij nogal wat uitvaarten van MH17-slachtoffers kwamen veel meer belangstellenden dan bij een reguliere begrafenis. Soms liepen hele dorpen uit.”

Daags na de ramp kregen nabestaanden per slachtoffer 3700 euro aangeboden. Verder stelde Malaysia Airlines begin augustus achterblijvers per slachtoffer 37.000 euro ter beschikking. „Die beide bedragen mogen nabestaanden sowieso houden”, licht Mewa toe. Bij het incasseren van de 37.000 euro is wel een notaris nodig.

De luchtvaartadvocaat is niet zo te spreken over de door Malaysian Airlines gevraagde notaris. ,Die vereiste schepte verwarring en verontrustte mensen. Ze dachten meteen advocaten nodig te hebben of iets te doen waar ze eventueel later niet meer onderuit zouden kunnen. Terwijl ze al in een onzekere tijd leefden. De vraag is ook wélke nabestaanden het geld krijgen. Het maakt nogal wat uit of een slachtoffer één of tien familieleden achterlaat. Helaas maak ik bij elke ramp mee dat familieleden die al niet zo goed met elkaar overweg kunnen, ruzieën over verdeling van geld en goederen.”

Ticket

Belangrijke vraag is op grond van welk rechtssysteem Malaysia Airlines bij schadeclaims gaat opereren, legt Mewa uit. „Die vraag leidt nogal eens tot discussies tussen advocaten van beide kanten. Het juridische begrip ”nauwe verbondenheid” is van belang. Met welk land had bijvoorbeeld een Nederlands slachtoffer de grootste verbondenheid tijdens zijn vliegreis? Je kunt zeggen: Nederland, daar heeft de passagier de ticket gekocht. Je kunt echter ook redeneren: Maleisië, dat was zijn reisdoel.”

Voor Nederlandse nabestaanden zit er een adder onder het gras. De Nederlandse wet voorziet voor nabestaanden namelijk niet in financiële tegemoetkoming van zogeheten affectieschade, dus smartegeld. „Een wetsvoorstel dat wél voorzag in vergoeding aan nabestaanden van affectieschade, strandde in 2010 in de Eerste Kamer. De redenering van de meerderheid in de Eerste Kamer luidde: „We moeten verdriet niet commercialiseren. Rouwen doe je in de kerk, niet met behulp van een cheque.” Ik vind dat een typisch calvinistische redenering. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat nabestaanden behoefte hebben aan vergoeding van affectieschade. Het gaat ze nog niet eens in de eerste plaats om de hoogte van het bedrag, maar zeker ook om erkenning van hun leed. Bovendien loopt Nederland in Europees verband nogal uit de pas op dit punt. In landen als Duitsland en België krijgen nabestaanden wel smartengeld uitgekeerd. In België kan zelfs bij wijze van spreken een rouwende buurvrouw een vergoeding krijgen, al gaat dat dan maar om een paar honderd euro. Ik kan aan Nederlandse familieleden niet uitleggen dat een Duitse nabestaande wel recht heeft op smartengeld en zij niet.”

Armpje drukken

Ondanks de „zuinige” Nederlandse wetgeving verwacht Mewa, die ook betrokken was bij de afwikkeling van de vliegramp in Tripoli in 2010 (70 Nederlandse doden), dat Malaysia Airlines ook voor Nederlandse nabestaanden toch iets van smartengeld zal uitkeren. „Namens de luchtvaartmaatschappij regelt het Rotterdamse advocatenkantoor Van Traa de schadevergoeding. Datzelfde kantoor was namens Afriqiyah Airways ook betrokken bij de totstandkoming van de vergoeding aan nabestaanden van slachtoffers van de vliegramp in Tripoli. Wij onderhandelden, net als nu, ook met advocaten Van Traa. Het was armpje drukken, maar we kwamen eruit. Er is een smartengeldregeling getroffen die als het ware het Nederlands recht overstijgt. Dat was gunstig voor Nederlandse nabestaanden. Het overgrote deel van hen stemde in met een minnelijke regeling. Daar kwam geen juridische procedure aan te pas. Ik heb de indruk dat Malaysia Airlines en advocatenkantoor Van Traa na de MH17-ramp op een nette en waardige manier met de nabestaanden willen omgaan.”

Geen gekke gedacht

Los van de onderhandelingen met Malaysia Airlines houdt de luchtvaartadvocaat er rekening mee dat hij een juridisch gevecht aangaat met de veroorzakers van de vliegramp. „Als na onderzoek onomstotelijk vaststaat dat de pro-Russische rebellen de Boeing met een Buk-raket hebben neergehaald, is het helemaal geen gekke gedachte om van die rebellen schadevergoeding voor de nabestaanden te eisen. Als blijkt dat de Russen de rebellen hebben geholpen, kunnen we ook van Rusland compensatie eisen. Wie weet waait er over een paar jaar een andere wind in het Kremlin en wil de opvolger van Poetin schoon schip maken. Ook om onder de westerse economische sancties uit te komen.”

Mewa herinnert aan de miljoenen die nabestaanden kregen van de ramp in 1988 bij het Schotse Lockerbie. „Een Amerikaans toestel crashte na een bomaanslag. Daar zat de Libische geheime dienst achter. Jaren later keerde de toenmalige Libische leider Gadaffi per slachtoffer 10 miljoen dollar uit. Van belang is in zo’n situatie dat er politieke druk wordt uitgeoefend. Het Amerikaanse advocatenkantoor Kreindler&Kreindler, met wie ons kantoor contacten heeft, voerde onderhandelingen met Libië, ondersteund door de Amerikaanse politiek. Advocaat Jim Kreindler zat aan tafel met Gadaffi zelf.”

Ook van recenter datum zijn er voorbeelden van schadevergoeding door terroristen, legt Mewa uit. „Na terreuraanslagen in bijvoorbeeld Afghanistan hebben Amerikaanse advocaten terreurorganisaties als Al Qaida aansprakelijk gesteld. Die advocaten onderzochten schimmige geldstromen van de terrroristische organisaties en konden op diverse plekken in de wereld rekeningen achterhalen. Nabestaanden van de terreuraanslagen kregen geld van die rekeningen.”

Te makkelijk

Tijdens de nationale herdenking afgelopen maandag in Amsterdam ergerde nabestaande Anton Kotte zich aan de „schaamteloze claimcultuur.” Hij vroeg zich vertwijfeld af: „Het gaat toch niet om geld? Hoe ver kunnen we zinken?” Zijn advocaten na een ramp te veel uit op geld? Mewa: „Dat verwijt krijgen advocaten altijd na een ramp. Ik vind die kritiek veel te makkelijk. Terecht hebben Slachtofferhulp Nederland en ASP, de organisatie van letselschade-advocaten, kort na de ramp gewaarschuwd voor buitenlandse advocaten die zich ineens op de markt gingen roeren. Ik vind dat Nederlandse advocaten zich keurig hebben gedragen. Er is bij een heel grote groep nabestaanden behoefte aan informatie over schadevergoeding. Ze benaderen ons, zitten in financiële nood. Dan proberen wij ze te helpen.”

Advocaat mr. Robert Pessers van Van Traa advocaten, dat Malaysian Airlines vertegenwoordigt, zegt de kritiek van advocaat Mewa om het feit dat een notaris vereist is bij het incasseren van de 37.000 euro dollar niet te delen. „Die kritiek is nieuw voor mij. Wij hebben de nabestaanden verzocht een notaris in te schakelen, zodat die kan bepalen dat een nabestaande ook echt is wie hij zegt te zijn. De nabestaande kan terecht bij de notaris om de hoek en hoeft niet naar ons kantoor in Rotterdam te komen.”

Pessers vindt het te vroeg om te reageren op de door Mewa geuite verwachting dat er, net als na de ramp in Tripoli, een smartengeldregeling wordt getroffen die het Nederlands recht overstijgt. „Zover zijn we nog niet. Ik ga niet voorsorteren op de vervolgfase. Wij zijn nu bezig met het uitkeren van de voorschotten van 37.000 euro per slachtoffer aan de Nederlandse nabestaanden.”

Meer dan de helft van de Nederlandse nabestaanden heeft nog niet gereageerd op het aanbod van 37.000 euro van Malaysia Airlines, zegt Pessers. Van de mensen die wel reageerden en via de notaris de papieren hebben ingevuld, heeft inmiddels een kwart het geld ontvangen. „Dat zijn er dus enkele tientallen.” Nabestaanden mogen de 37.000 euro sowieso houden. Pessers: „Mensen hebben tot twee jaar na de ramp tijd om te reageren. Ze hoeven niet op stel en sprong in actie te komen. Van Slachtofferhulp Nederland horen we dat veel mensen nog niet toe zijn aan schadevergoedingen. Ze rouwen nog.”