14.35 uur: Brainstorm en sluiting liveblog – Op de agenda staat nu ”Brainstorm agenda generale synode”. Over een uur zal ds. Swager uit Doornspijk de synode afsluiten. Wij sluiten hierbij dit liveblog.

14.30 uur: Benoemingen – In de Raad van Advies voor het Gereformeerd Belijden zijn benoemd dr. habil. P.M. (Maarten) Wisse uit Houten (ter vervanging van dr. H. van den Belt) en J.A. (Hanneke) de Pater-Bakker uit Buurmalsen (ter vervanging van ds. H. Graafland). De Raad bestaat uit 13 leden uit de Protestantse Kerk in Nederland en drie adviesleden, respectievelijk uit de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Nederlands Gereformeerde Kerken. Voorzitter is dr. G. J. Mink, predikant in Herwijnen. Secretaris is dr. G. H. Borger-Koetsier, predikant in Musselkanaal.

13.25 uur: Lunch – De synodeleden gaan lunchen. Daarna zijn ze tot 14.30 uur in een besloten zitting bijeen en vinden er benoemingen plaats. Na afscheid genomen te hebben van vertrekkende synodeleden, zal ds. J. Swager (classis Harderwijk) de vergadering sluiten.

13.21 uur: Match – Dr. Stark over stageplekken: ‘Die zijn er gelukkig wel. We zoeken ook vooral naar een goeie match, zodat studenten echt iets anders zien dan zij gewend zijn.’ Over de decentrale ligging van Groningen: Daar is niet direct een makkelijke oplossing voor.

13.19 uur: Reacties uit de zaal – Ouderling Flikweert en diaken Scheltens reageren op de presentatie van dr. Stark. Scheltens: Heeft u voldoende stageplekken? Flikweert: Groningen is erg decentraal, zeker voor deeltijders.

13.15 uur: Studeren – Studenten moeten kosten maken om te studeren. ‘Ze moeten op tijd doen wat ze te doen hebben. Dat is een grote uitdaging’, aldus dr. Stark.

12.59 uur: Handelen – De directeur onderwijs van de PThU, dr. Ciska Stark: ‘Het gaat niet alleen om spreken, maar ook om handelen, in een samenleving waarin de kerk en geloof niet meer de plaats heeft van vroeger.’

12.53 uur: PThU - De Protestantse Theologische Universiteit (PThU) houdt een korte presentatie.

12.52 uur: Afsluiting – De preses rondt deze bespreking af en dankt de synode voor haar betrokkenheid. Ook dankt ze de opsteller van het stuk, Wessel ten Boom, voor zijn bijdrage.

12.49 uur: April – In de vergadering van april komt het thema nog eens op tafel, aldus de scriba. ‘Heb er geen huizenhoge verwachtingen van.’

12.45 uur: Besluitvorming – Na een korte schorsing legt de scriba uit hoe het moderamen met de brochure en kritiek erop om wil gaan. ‘Er ligt een waardig stuk op tafel, maar het thema vraagt meer aandacht.’ De scriba wil dus nu geen besluit nemen. Het moderamen stelt voor met een nieuwe versie te komen.

12.32 uur: Tegenvoorstel – Uit een inventarisatie van de preses blijkt dat het tegenvoorstel van ds. Van der Rijst op aardig wat steun kan rekenen.

12.28 uur: Recht doen – Dr. De Reuver van de GRA vindt het zuiver om recht te doen aan het tegenvoorstel. Hij signaleert dat veel synodeleden pleitten voor een andere insteek van deze thematiek.

12.25 uur: Nieuw stuk – Ds. Van der Rijst (Haarlem) wil een tegenvoorstel doen. Hij stelt voor een nieuw stuk te schrijven.

12.21 uur: Auteurs – Moeten er altijd meerdere auteurs zijn voor zo’n notitie, vraagt scriba dr. Plaisier aan de commissie van rapport. ‘Ik weet rond het thema veiligheid een aangewezen persoon die daar heel goed over kan spreken.’ Dat is geen wet van meden en perzen, stelt de commissie. Het moderamen neemt de motie over de meerdere auteurs daarom over.

12.18 uur: Amendement afgeraden – De scriba vraagt zich af of het thema orgaandonatie in een enkele alinea in de notitie naar voren gehaald kan worden. Hij raadt het amendement daarom af.

12.15 uur: Motie wordt amendement – Scriba Plaisier reageert op de motie van diaken Bos. Orgaandonatie is een aparte thematiek en moet als een losse motie als onderwerp ingediend worden. Anders is het amendement. Diaken Bos geeft aan dat het amendement is.

12.13 uur: Orgaandonatie – Diaken Bos (Gorinchem) stelt in zijn motie dat het onderwerp orgaandonatie niet mag ontbreken. Hij vertelt dat hij een nier heeft weggegeven. ‘Met mij nier is een leven gered.’

12.11 uur: Meerdere auteurs – De commissie van rapport stelt in een motie voor om het stuk door meerdere auteurs te laten schrijven.

12.09 uur: Besluitvorming – Na de reactie van de scriba is het tijd voor de besluitvorming. Er is een amendement en een motie ingediend.

12.01 uur: Opgeheven vingertje – De scriba vindt het niet handig als de synode een lijst maakt met thema’s die in de brochure moeten. ‘Dan wordt de lijst eindeloos.’ Over de formuleringen: ‘Ik ben het eens met de auteur: Je moet als kerk ook ergens voor staan. Waar je voor op moet passen, is dat je de sfeer niet wekt dat de kerk met een opgeheven vingertje zegt wat er allemaal niet mag. Daar moeten we gevoelig voor zijn.’

11.56 uur: Reactie scriba – Het moderamen moet met de gemaakte opmerkingen verder gaan, legt scriba dr. A. J. Plaisier uit. Dr. Plaisier zal een nieuwe versie maken en aan de auteur voorleggen.

11.53 uur: Reactie – Waarom moet de homoseksueel zo nodig weer opdraven? Vraagt Ten Boom. ‘Ik denk omdat we denken dat de wereld dat mist. Maar ik vind dat een vorm van paternalisme.’

11.49 uur: Reactie – De opsteller, Wessel ten Boom, reageert op de zaal. ‘Wij hebben veel moeite om in oordelen te spreken. Dit is een nota die oordeelt. Ik vind dat geen schande.’

11.49 uur: Trots – Er zijn goede aanzetten gegeven, maar er is volgens ds. Pettinga nog veel werk aan de winkel. De notitie is wat hem betreft ongeschikt. De synodepreses ds. K. van den Broeke zegt trots te zijn op de stevige manier van discussiëren door de synode, zowel gisteren als vandaag.

11.45 uur: Negatief – Ook ds. Pettinga (Monnickendam) is teleurgesteld over de notitie. Hij vindt deze te negatief geformuleerd en mist het ‘en zie, het was goed.’ Over de zinsnede: ‘Gezondheid wordt pas gewaardeerd als je ziek bent’, zegt hij: ‘Dank je de koekoek.’

11.44 uur: Ziekte en zonde – In deze notitie wordt ziekte teveel verbonden met zonde, stelt ds. R. H. van der Rijst (Haarlem). ‘Wat mij betreft schiet deze notitie tekort.’

11.41 uur: Niet geschikt – Ouderling H. A. van Dijk (Groningen) heeft commentaar op de formulering ‘het recht op gezondheid.’ Maar: ‘Het recht op gezondheidszorg zou ik niemand willen ontzeggen.’ Hij vindt dit stuk in de huidige vorm niet geschikt voor verspreiding in de kerk. Er moeten een bredere groep mensen naar kijken, de brochure is dan slechts een uitgangspunt.

11.36 uur: Tekstwijziging – Ds. Swager ergerde zich aan het woordje ‘doodgegooid’ in de tekst. Hij vindt het geen mooi woord, moet vermeden worden, zegt hij. ‘Even later gaat het over doodziek.’

11.30 uur: Waaier aan onderwerpen – De brochure bevat een breed palet aan onderwerpen rond het thema “Wij en ons lichaam”. Dit is te merken in de bespreking. Het gaat van euthanasie naar homoseksualiteit naar handicaps naar orgaandonotie. Ds. Swager (classis Harderwijk): ‘Des te meer respect voor iemand die dit in één brochure samenvat.’

11.24 uur: Gewetensvraag – Diaken Robbers (Amsterdam) stelt voor de vraag of dit leven nog de moeite waar is, te veranderen in een gewetensvraag: Of dit leven nog van God gevraagd wordt.

11.20 uur: Herschikking – Ds. F. van Roest (Noordwijk) vindt dat de notitie grondig herschikt, herschreven en aangevuld moet worden. Hij pleit voor een toespitsing op prediking en pastoraat.

11.16 uur: Geweldig – Ouderling Boorsma (Workum) stelt zichzelf voor als ‘vader van vier zoons die zichzelf zo geweldig vinden dat ze geen selfies hoeven te maken.’

11.13 uur: Autonoom – Ziet de kerk autonomie en de autonome mens niet teveel als een probleem? Vraagt ds. Van Leersum (Barneveld).

11.11 uur: Vragen – Ds. G. Keijzer (Kampen) pleit voor meer ruimte aan het zelfbeschikkingsrecht om het leven te beëindigen. ‘Het is de vraag wanneer God iets bepaalt en wanneer mensen iets bepalen. Loop je God niet voor de voeten als je een leven rekt?’

11.09 uur: Bespreking – Synodeleden mogen nu reageren op de brochure. Ds. Van den Broeke inventariseert wie er het woord wil.

11.08 uur: Bezinning – In een ethische bezinning over ons lichaam moeten vragen over gender, homoseksualiteit expliciet aan de orde komen, aldus dr. De Reuver.

11.05 uur: Schot in de roos – Dr. De Reuver van de Generale Raad voor Advies neemt het woord. ‘De keuze voor dit thema is een schot in de roos.’

11.01 uur: Homoseksualiteit – Nadere uitwerking van het thema homoseksualiteit in de brochure is nodig, aldus de commissie van rapport.

10.58 uur: Bespreking – De synode gaat verder met de bespreking. Ds. Van Elteren van de commissie van rapport gaat in op de brochure.

10.38 uur: Pauze – De vergadering pauzeert een kwartier en gaat dan verder met de bespreking van de brochure “Wij en ons lichaam“.

10.32 uur: Zonde benoemen – Ouderling Flikweert (Zierikzee) merkt dat jongeren in de gemeente op zoek zijn naar praktische toepassingen van ethische thema’s. ‘Zijn we te bang om dingen concreet te benoemen?’ Ten Boom: ‘Dat komt omdat wij de zonde niet meer durven te benoemen. We worstelen niet met ons succes, maar met de zonde.’

10.30 uur: Stapje terug – De dochter van ds. Smits (de predikant noemt haar ‘een half fotomodel die voortdurend selfies maakt’) moet van Wessel ten Boom, de opsteller van de brochure, een stapje terug doen. ‘We kunnen in de kerk niet voor iedereen evenveel oog hebben.’ Hij pleit voor meer aandacht voor de gebrokenheid van het lichaam.

10.24 uur: Seksualiteit – La Porta inventariseert of er onlangs nog gepreekt is over seksualiteit. Ze vraagt Meijer hoe de gemeente daarop reageert. Meijer: ‘Het levert gespreksstof op.’

10.20 uur: Gebrokenheid – Het thema “Wij en ons lichaam” omvat ontzettend veel, aldus La Porta. Ze begint met het aan de orde stellen van het deelthema gebrokenheid.

10.17 uur: Rouw – Ds. Smits: ‘Mag rouw nog een periode zijn waarin je je ellendig voelt? De dood hoort bij het leven. Mag je je nog in zwarte kleren hullen om te laten zien dat je je dierbaren mist?’

10.15 uur: Zondagse kleren – Wat ds. Smits betreft mag de brochure meer aandacht geven aan goed omgaan met het lichaam in het pastoraat. ‘Ik praat ook om een dik lichaam heen als iemand zijn obesitas niet als ziekte benoemd.’ En: ‘Steek jezelf op maandag eens in je zondagse kleren. Wat fleur je daarvan op!’

10.12 uur: Slecht huwelijk – Het is waarschijnlijk te gewaagd om het thema “Verlangen en verlegenheid” rond ons eigen lichaam te gaan bespreken deze morgen, stelt ds. H. A. Smits. ‘Ik denk dat het nog steeds een slecht huwelijk is, de kerk en het lichaam.’

10.09 uur: Gevangen – Volwassen verstandelijk beperkte mensen zijn kinderen in een grote mensenlichaam, aldus Prins. ‘Het maakt hen onzeker, ze kennen hun lichaam niet. Dat maakt hen bang. Dit leidt soms tot zelfverminking of aggressie. Ze zitten gevangen in hun eigen lichaam, ook wat betreft hun seksuele behoeften.’ Prins vraagt begrip om het feit dat de balans in het lichaam niet bij iedereen hetzelfde is.

10.07 uur: Ogen – Mannen vallen vooral op de ogen van een vrouw, zegt Greet Prins. ‘Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht. Ik vond het een geruststelling.’

10.03 uur: Schoonheid – Remmelt Meijer neemt het woord. Hij vindt het rapport (vooral als het gaat om schoonheid) nog onvoldoende bieden om uit te komen boven de cultuur van onze tijd.

10.00 uur: Forum – In een forum nemen plaats theoloog Remmelt Meijer uit Amsterdam, ds. Hester Smits en Greet Prins, voorzitter van Philadelphia Zorg.

9.58 uur: Lichamelijkheid – Ten Boom heeft ervoor gekozen als inzet van zijn brochure “Wij en ons lichaam” een bepaalde afstand van lichamelijkheid te nemen.

9.51 uur: Ethisch Thema – De synode start nu de bespreking van het ethisch thema “Wij en ons lichaam”. Ieder jaar bespreekt de synode zo’n thema. Vorig jaar was het “Wij en onze familie” en het jaar daarvoor “Wij en ons werk”. Wessel ten Boom leidt straks het thema in. De nieuwe programmamanager van JOP, Vincenza la Porta, neemt eerst het woord.

9.49 uur: Dank aan IZB – Ds. Van den Broeke bedankt de IZB en bedankt scheidend IZB-directeur ds. Wüllschleger voor zijn gepassioneerde inzet de laatste jaren.

9.32 uur: Schriftlezing – Ds. L. Wüllschleger leest uit Lukas 14 en zal daarna de dag beginnen met gebed. ‘Samen verlangen wij met u dat Christus gestalte in ons krijgt’. Daarna zingt de synode het speciaal voor nu geschreven lied: Grote God, zie ons verlegen: Grote God, zie ons verlegen,/ ogen hunkerend naar licht/ over nevelige wegen/ dakloos: zwervers zonder zicht,/ roepend al te grote woorden,/ lamgeslagen, ziende blind,/ zoekers die zichzelf verloren/ hoe wij zoeken, niemand vindt. 2. Christus, hoor ons diep verlangen/ vrij van heimwee thuis te zijn,/ waar wij blij verbaasd ontvangen/ levend water, brood en wijn;/ om te delen, door te geven/ parels uit een oude schat,/ niet nog langer zo te leven/ als wij doen: moe en mat. 3. Goede Geest, wek ons vertrouwen:/ gloed van God, U zoekt, U vindt;/ U bent vuur dat doet aanschouwen/ licht dat nevels overwint./ Doe ons spreken, hoe verlegen:/ hoogste tijd om op te staan!/ Christus gaat langs onze wegen/ het is tijd om mee te gaan.

9.29 uur: Lied voor synode – Afhankelijkheid en ontvankelijkheid passen bij verlegenheid en verlangen, aldus De Groot. Dichter André Troost heeft speciaal voor deze synodezitting een lied geschreven “Grote God, zie ons verlegen“.

9.24 uur: Reactie op verlegenheid – In een kort filmpje geven enkele synodeleden een reactie op het thema ”Verlegenheid en verlangen”. Enkele quotes: “Hoe vertaal je de dingen?”, “Ik heb geen aanhaakpunt, mensen hebben niets om bij aan te haken.”, “Mijn grootste verlangen is dat mijn kinderen vrouwen en mannen naar Gods hart zullen zijn. Daar bid ik voor.”

9.22 uur: Twee minuten stil – Jurjen de Groot, van het directieteam van de IZB, vraagt de synode twee minuten na te denken over het thema ”Verlegenheid en verlangen”. Pianomuziek zet in.

9.11 uur IZB – De IZB binnen de Protestantse Kerk verzorgt de opening rond het thema ”Verlegenheid en verlangen”.

9.02 uur: Opening – Ds. K. van den Broeke, preses van de synode, heet iedereen welkom. De vergadering zingt psalm 84: 1 en 2. ‘Een lied van verlangen.’

8.57 uur: Opening – De vergaderzaal in congrescentrum De Werelt in Lunteren stroomt vol. De tweede en laatste dag van deze najaarssynode van de Protestantse Kerk gaat beginnen. De IZB zal om 9.00 uur de opening verzorgen.

21.09 uur: Sluiting – De synodepreses sluit de vergadering. De leden gaan nu het Avondmaal vieren in congrescentrum De Werelt in Lunteren. Morgen staat onder meer het thema “Wij en ons lichaam“ op de agenda. Het liveblog op deze site start om 9.00 uur.

21.04 uur: Ondersteuning – Het moderamen gaat het land in, zegt preses ds. Van den Broeke. Het wordt ondersteund door de Dienstenorganisatie. De indiener van de motie (ouderling-kerkrentmeester De Bruin) stelt voor naast deze groep iemand aan te stellen van buiten de Dienstenorganisatie. De scriba vindt dit een goed plan.

21.00 uur: Motie – Scriba dr. A. J. Plaisier antwoordt op een motie. Er moet een adviescommissie worden toegevoegd aan de regiegroep (of stuurgroep) die het thema “Kerk naar 2025“ moet gaan overdenken. In deze regiegroep zitten de preses en scriba van het moderamen, HRM-er Paula van den Bosch, H. Feenstra (directeur van de Dienstenorganisatie) en Lieuwe Giethoorn (hoofd institutionele ondersteuning).

20.58 uur: Leiderschap – Diaken Robbers (Amsterdam) zegt namens groep 1 dat sterk leiderschap belangrijk is in de kerk. Hij vindt dat je ‘de vrolijkheid moet doorgeven en de zorgelijkheid moet vergeten.’

20.54 uur: Dienstenorganisatie – Groep 2 wil de Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk aanpakken. Die kan kleiner en mag zich meer richten op educatie, zegt ouderling Mink (classis Bommel).

20.53 uur: Hoofd- en bijzaken – Scheid hoofd- en bijzaken van elkaar, adviseert groep 3. Ouderling Fledderus (Woerden): ‘Ga niet uren praten over hoe een gemeente moet lopen bij het avondmaal.’

20.51 uur: Stenen in vijver – Een paar stenen in de vijver van groep 3: Ik zit helemaal niet met teruggang. En: Het Evangelie is nooit populair geweest.

20.49 uur: Ruimte – Elkaar de ruimte gunnen, is ‘back to basics’ voor groep 4.

20.42 uur: Crisis – Ds. Van der Pol (Rotterdam) zegt dat zijn groep als het gaat om ‘back to basics’ te gaan, behoorlijk behoudend is. ‘Een crisis is soms heel behulpzaam.’ Dichtbij Jezus blijven, navolging, discipelschap, zijn noties die deze groep belangrijk vindt. Ook vraagt zij zich af of de gelaagdheid in de kerk minder kan.

20.37 uur: Te opgetuigd – ‘Als u ons meer tijd gegeven had, zouden we er helemaal uit zijn’, zegt ouderling Y. Luinenburg (classis Westerkwartier). ‘Samen leven en samen lijden’ leek de kern te zijn voor de groep waarin Luinenburg zat, maar ze zijn er niet helemaal uit gekomen. Ook vindt deze groep dat ‘het schip teveel is opgetuigd.’ Een vraag die daaruit voortvloeit: Kun je zonder het ambt? Het ambt is ook iets van ‘het Tegenover’, iets van God.

20.34 uur: Bespreking – De synodepreses, ds. K. van den Broeke, heropent de vergadering. ‘In alle groepen werd een levendig gesprek gevoerd. De verslagen komen terug in het moderamen.’ Elke groep geeft nu een kleine impressie.

20.30 uur: Terug in de zaal – Langzamerhand stromen de synodeleden weer de vergaderzaal in. ‘We zijn eruit, we hoeven de komende elf jaar niet meer te vergaderen, is besloten’, grapt er één.

20.20 uur: Morgen – De synode viert aan het einde van deze eerste vergaderdag het Heilig Avondmaal. Morgen staat het ethisch thema “Wij en ons lichaam” op de agenda.

20.00 uur: “Kerk naar 2025” – Na de bespreking komt de vergadering nog even plenair bijeen. Een gezamenlijke besluitvorming over het thema ‘Kerk naar 2025’ komt er niet. Het moderamen bespreekt de input van de synodeleden binnenkort in haar vergadering.

19.40 uur: Bespreking in groepjes – De synodeleden bespreken tot 20.30 uur in kleine groepjes nu over de volgende vragen: Reageer op de stelling dat we als kerk (steeds) geroepen zijn om ‘back to basics’ te gaan. En: Welke knelpunten ziet u in de huidige inrichting van de kerk en waar ziet u kansen en oplossingen?

19.39 uur: Zelfvertrouwen – De vierde spreker, Dick Benschop, pleit voor een herwonnen zelfvertrouwen voor de kerk in 2025 en voor radicaal vernieuwen. ‘Net als op een goed feest, kijken naar wie er wel zijn en niet naar wie er niet is.’

19.34 uur: Pessimistisch – Buijs is’cijfermatig pessimistisch’ over de kerk van 2025. In termen van geloof en betrokkenheid ziet hij een vitale kerk voor zich.

19.33 uur: Kikkers – Docent wijsbegeerte dr. Govert Buijs is de derde spreker: ‘Mensen in kerkelijk Nederland zijn net kikkers in een pan water die langzaam warmer wordt gemaakt. Heel gezellig, maar ze gaan allemaal dood.’ Buijs roept de kerk op om ‘out of the box’ te denken.

19.29 uur: Subcultuur – Veel predikanten leven in een bepaalde subcultuur, zegt de spreker in het eerste filmpje. Ze hebben vrij weinig ervaring met het dagelijkse leven.

19.25 uur: Spoor – Dr. De Reuver: ‘We leven in een bijzondere tijd. De Geest trekt zijn spoor in de kerk. Moge de kerk dienstbaar zijn aan het werk van de Geest.’

19.22 uur: Preek van de Leek – De preses heeft gehoord dat drs. P. J. Vergunst, algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond, door ds. H. A. Smits gevraagd is om in haar kerk de ‘Preek voor de Leek’ te houden. Preses ds. Van den Broeke: ‘Een mooie stap in het traject ‘Kerk naar 2025’.’

19.19 uur: Bespreking – De vergadering gaat straks naar wat filmpjes kijken, Het zijn vier korte interviews met diverse mensen. Straks gaat de synode in zeven groepen uiteen om het thema verder uit te diepen. Dr. De Reuver van de Generale Raad van Advies reageert eerst.

19.16 uur: Wat is nodig? – De Protestantse Kerk is een vergaderkerk, volgens de scriba. Hij stelt de synodeleden voor zich af te vragen wat ‘echt nodig’ is. Mogelijk zijn hiervoor kerkordelijke wijzigingen nodig.

19.11 uur: Gereformeerd – ‘Het is een goed gereformeerd principe dat de kerk steeds weer opnieuw gereformeerd moet worden’, zegt dr. Plaisier. ‘We zijn een kerk die prachtig is georganiseerd. Tegelijk moeten we reëel zijn. Dat wat aan ons is overgeleverd, kunnen we niet allemaal aan een volgende generatie overleveren.’ Vraag is hoe de organisatie van de kerk in de toekomst geregeld moet worden. ‘We moeten afvragen of het niet eenvoudiger kan.’

19.08 uur: Toekomst – Scriba dr. A. J. Plaisier leidt het thema in. ‘Goed leiding geven betekent dat je vooruit durft te kijken.’ De kerk moet terug naar de basis, aldus de scriba.

19.00 uur: Kerk naar 2025 – De synode herstart de vergadering. Op de agenda staat tot 21.00 uur het thema ”Kerk naar 2025”.

18.00 uur: Diner – De synodeleden gaan eten. Om 19.00 uur staat een informatieve bespreking over de nota ‘Kerk naar 2025’ op de agenda.

17.50 uur: Stemming – De synode geeft unaniem groen licht voor verdere gesprekken met de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, de Nederlands Gereformeerde Kerken en de voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland. Deze ‘bijzondere betrekkingen’ moeten leiden tot kanselruil. Ook zouden er afvaardigingen moeten worden toegelaten tot elkaars synode.

17.38 uur: Dr. Plaisier – De scriba reageert op de vragen van synodeleden. Hij zegt dat de verdergaande gesprekken ‘geen jaren zullen duren’. De remonstranten willen ‘goede buren’ zijn, maar ze hebben volgens dr. Plaisier geen behoefte aan dergelijke gesprekken. Ook de Hersteld Hervormde Kerk heeft ‘helaas’ geen behoefte aan verdere gesprekken met de Protestantse Kerk, aldus de scriba. De vrouw in het ambt mag volgens hem in een gesprek ‘nooit worden weggemoffeld.’

17.33 uur: Hele pakket - Verschillende synodeleden juichen de toenadering toe. Ds. C. K. J. Pronk (Tijnje) vindt het belangrijk om elkaar als kerken ‘in de ogen te kijken en elkaars nieren te proeven.’ Maar ze wil het ‘hele pakket’: kanselruil met mannen betekent volgens haar ook kanselruil met vrouwen. ‘En vrouwen kunnen ook ouderling van dienst zijn.’

17.25 uur: Verkering – ‘Hebben we straks verkering, of een verloving?’, vraagt ds. H. A. Smits uit Wognum. ‘Waar liggen de grenzen?’ Ze vroeg ook naar de visie van de vier kerken op homoseksualiteit en de vrouw in het ambt.

17.20 uur: Vragen – Andere synodeleden vragen om haast te maken met de oecumene. Volgens de lutherse predikant ds. W. J. H. Boon is de kring van deze vier kerkgenootschappen ‘te klein’. Zo wijst hij op de contacten met de remonstranten. Ds. T. J. Oldenhuis (Coevorden) vraagt naar ‘bepaalde pijnpunten in het verleden’, verwijzend naar het ontstaan van de voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland in 2004. ‘Is daar ook over gesproken? En heeft u ook geklopt aan de deur van de Hersteld Hervormde Kerk?’

17.15 uur: Motie-Flikweert – De synodeleden stellen vragen over deze bijzondere betrekkingen. Eerst komt ouderling A. S. Flikweert (Zierikzee) aan het woord. Hij stelde dit voorjaar voor bijzondere betrekkingen met de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) aan te gaan óf het mogelijk maken ‘dat christelijke gereformeerde predikanten in gemeenten van de Protestantse Kerk in Nederland mogen voorgaan’. Aanleiding voor de ‘motie-Flikweert’ was een besluit van de generale synode van de CGK op 1 oktober 2013, waarin -in bepaalde gevallen –kanselruil wordt mogelijk gemaakt met een gemeente van de Protestantse Kerk. Ouderling Flikweert wil nu weten wat het ‘tijdpad’ is voor de betrekkingen met de CGK.

17.07 uur: Commissie van Rapport – De Commissie van Rapport en de Generale Raad van Advies, die het voorstel van het moderamen hebben bestudeerd, zijn positief. Wel wijzen ze erop dat de gesprekken met andere kerken op het grondvlak ‘handen en voeten’ moeten krijgen.

17.00 uur: Bijzondere betrekkingen – De synode gaat nu spreken over het aangaan van „bijzondere betrekkingen” met de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, de Nederlands Gereformeerde Kerk en de voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland. Die bijzondere betrekkingen moeten erin resulteren dat predikanten uit de genoemde kerkverbanden voor mogen gaan in erediensten van gemeenten die behoren tot de Protestantse Kerk. Ook zouden er afvaardigingen moeten worden toegelaten tot elkaars synode. De kerkorde van de PKN kent ook de mogelijkheid een associatie aan te gaan. Scriba dr. A. J. Plaisier geeft een korte toelichting.

16.00 uur: Kerk in Actie – Kerk in Actie, de diaconale tak van de Protestantse Kerk, houdt een presentatie.

15.45 uur: Pauze – Het is pauze tot 16.00 uur. Daarna is er een presentatie over Kerk in Actie.

15.20 uur: Kerkorde – Tot de theepauze gaat het over de kerkorde.

15.13 uur: Stemming Brandpunten – De synode stemt nu over de notitie ‘Brandpunten in de verkondiging’. De meerderheid gaat akkoord (met 22 stemmen) tegen. Een belangrijk verschil met het oorspronkelijke besluitvoorstel is dat de notitie niet als ‘handreiking’ naar de kerken gaat, maar als een „aanzet tot gesprek”. In de definitieve versie van de notitie worden ook de opmerkingen van de synodeleden verwerkt.

15.10 uur: Stemming – Voorzitter (preses) ds. K. van den Broeke brengt het tegenvoorstel van ds. R. H. van der Rijst in stemming. Van de 76 synodeleden zijn er 32 voor, wat betekent dat het verworpen is.

15.09 uur: Tegenvoorstel - Voorzitter (preses) ds. K. van den Broeke maakt duidelijk dat de motie van ds. R. H. van der Rijst eigenlijk een tegenvoorstel is. De predikant gaat daarmee akkoord.

15.01 uur: Motie - Ds. R. H. van der Rijst (Haarlem) handhaaft zijn motie. Hij vindt nog steeds dat het stuk te veel één theologische visie verwoordt.

14.58 uur: Twijfelcultuur – Dr. Plaisier over de twijfelcultuur: „In de verkondiging mag er geen twijfel zijn, in de zin dat we het zelf ook niet meer weten. Tegelijk nemen we de vragen en twijfels van mensen serieus.”

14:53 uur: Reactie dr. Plaisier – De scriba onderstreept nog eens dat de nota niet is bedoeld als een samenvatting van het spreken van de kerk. Nee, het is een „aanzet tot gesprek waar de kerk voor staat.” Hoe nu verder? „Het stuk is niet bedoeld als een afronding van het gesprek. Het gesprek moet worden verbreed, zodat ook anderen hun kaarten op tafel kunnen leggen.” De reacties kunnen dan aan de nota ‘Brandpunten’ worden toegevoegd, aldus dr. Plaisier.

14.45 uur: Synodeleden stellen vragen – Een aantal synodeleden is nog niet tevreden met de beantwoording van de vragen. „Prof. Van den Brink wil dat we de twijfelcultuur achter ons laten”, zegt ds. H. A. Smits. „Maar als mensen met hun vragen en twijfels naar me toe komen, dan is dat toch een mooie gelegenheid voor verkondiging? Ik hoop op de toezegging dat die twijfel flink in het stuk komt. Vragen zijn vaak belangrijker dan antwoorden.”

14.40 uur: Motie – Ds. R. H. van der Rijst (Haarlem): „Dit stuk verwoordt niet mijn spreken in de kerk. Ik denk dat het bij mij en bij veel collega’s de la in gaat.” Hij diende met een aantal synodeleden een motie in. Ze willen dat het synodebestuur (moderamen) een „groter aantal mensen uit de breedte van de kerk te vragen een stuk te schrijven waarin zij aangeven wat voor hen op dit moment een ‘brandpunt’ in de verkondiging is –of zou moeten zijn- en hoe zij tot deze keuze komen”. Deze nieuwe stukken moeten aan de notitie worden toegevoegd, vinden ze.

14.38 uur: Academisch gehalte – Ouderling-kerkrentmeester R. Barendse (Almere) vraagt de synode om uit te spreken dat het document „een hoog academisch gehalte” heeft en „leesbaarder” moet worden.

14.34 uur: Voorstel – Dr. Plaisier pleitte voor een „stevig herschreven notitie”, waarin wordt recht gedaan aan wat de synodeleden hebben gezegd. „Natuurlijk, dit stuk is in zeker opzicht eenzijdig, maar dat heeft ook zijn charme. De volgende keer kiezen we weer een andere aanvliegroute. Dit is geen handreiking waarin we zeggen: Zo geloven wij. De kerk heeft gesproken en u weet het weer voor even.”

14.25 uur: Reactie dr. Plaisier – Na een korte reactie van prof. Van der Kooi vat scriba dr. A. J. Plaisier de bespreking samen. „Wil dit stuk gaan werken, heeft het meer dan een cosmetische bewerking nodig: een behoorlijke bewerking. Het huidige stuk heeft tot te weinig herkenbaarheid geleid.”

14.15 uur: Prikkelend geschreven – Het was de bedoeling om prikkelend te schrijven, maar niet om badinerend te zijn, aldus prof. Van den Brink. „Dan moeten we de tekst aanpassen, zonder dat die helemaal doodslaat.” Prof. Van den Brink durft niet te zeggen of de notitie te negatief is over de cultuur. Ja, misschien zijn we soms iets te antithetisch. Maar als je als kerk niet van de cultuur verschilt, heb je niets te zeggen. We wijzen niet de cultuur af, maar de ideologieën in de cultuur. „We zouden het jammer vinden als de discussie alleen over doop door onderdompeling zou gaan”, zegt prof. Van den Brink. „Het is echter wel een punt, waarover we als kerk eens moeten nadenken.” De notitie moet geen ‘staalkaart’ worden van verschillende meningen in de kerk, vindt hij. „Dat kan boeiend zijn, maar dat was niet onze taak. Het gaat erom hoe de verkondiging in de huidige cultuur dient plaats te vinden. Dat er een zekere eenzijdigheid in de notitie zit, kan juist aanleiding zijn tot gesprek.”

14.00 uur: Reactie prof. Van den Brink – De synode gaat verder met de bespreking van de nota ‘Brandpunten in de verkondiging’. Prof. Van den Brink, een van de opstellers van het rapport, gaat in op de opmerkingen van synodeleden. Hij is blij met de veelheid aan reacties. „Ik ben ook blij dat niemand heeft gezegd dat we aan een bepaald belangrijk brandpunt voorbij zijn gegaan, want dat had gekund. Ds. Van der Schans wees terecht op de vrijheid van verkondiging – vandaar ook dat we dat punt in een bijlage noemen.” Is de notitie te stevig, zit er te weinig twijfel in? Prof. Van den Brink: „Als deze twijfel onvoldoende in de notitie uitkomt, moeten we die misschien beter verwoorden. Maar tegelijk: hoe komen we uit de huidige twijfelcultuur en heeft de kerk niet méér te zeggen, welke boodschap heeft ze?”

13.00 uur: Pauze – Het is pauze tot 14.00 uur. Dan reageren prof. Van der Kooi en prof. Van den Brink op de reacties van synodeleden.

12.35 uur: Onderdompeling – Prof. Van der Kooi en prof. Van den Brink pleiten in de notitie voor de doop door onderdompeling. „Dat wij het teruggebracht hebben tot een paar druppels en er een ziekendoop van gemaakt hebben, is een historische misser die bij elk nieuw kerkgebouw hersteld zou moeten worden”, schrijven zij. Hun pleidooi vindt weinig steun in de synode. Ds. T. J. Oldenhuis (Coevorden): ‘Ik heb altijd kinderen gedoopt door besprenkeling. Heb ik dat dan altijd verkeerd gedaan?’ Ouderling E. R. Fledderus (Woerden) vindt de passages over de doop door onderdompeling (en over censuur) ‘publicitaire missers’: ze leiden de aandacht af van waar het werkelijk om gaat. Ook prof. dr. F. G. Immink ziet liever dat deze onderdelen uit de tekst worden geschrapt.

12.40 uur: Verkeerde been – De notitie zette prof. dr. F. G. Immink soms ‘op het verkeerde been’, zegt hij. ‘Ik las het stuk niet als brandpunten in de verkondiging maar over kernpunten in het belijden. Er wordt sterk ingezet op de geloofsleer. In dit stuk zie je op de een of ander manier niet de strijdende, lijdende en worstelende mens.’

12.30 uur: Klassiek - Verschillende synodeleden noemen de notitie te eenzijdig, te klassiek, en vinden dat de breedte van de kerk zich erin moet kunnen herkennen. ‘Heel de kerk, kun je die in één nota samenvatten?’, vraagt diaken B. J. Robbers (Amsterdam) zich af. De lutherse predikant ds. W. T. V. Verhoeven (Den Haag): ‘In mijn deel van de kerken zal dit rapport nooit zo geschreven zijn.’ Ds. T. J. Oldenhuis (Coevorden): ‘Je kunt je afvragen: ‘Dit is een heel orthodox stuk, voel ik me hierin thuis?’ Maar het gaat ergens over in de kerk: om de hoop die we hebben. Dit stuk gaat ergens over.’

12.10 uur: Geest van de wereld - Ds. M. G. Pettinga (Monnickendam) vindt de taal in de notitie ‘soms badinerend’, bijvoorbeeld als er over agnostisme en relativisme wordt gesproken. De schrijvers doen dit denken volgens hem af met de woorden van Paulus, die over ‘de geest van de wereld’ spreekt. ‘Maar veel mensen in onze gemeenten denken zo.’

11.50 uur: Veelkleurigheid – Ouderling G. J. Zuurmond (Vlaardingen) is „niet zo blij” met de nota. Volgens hem is er te weinig aandacht voor de „veelkleurigheid in de kerk”. Volgens diaken A. D. Drost (Werkendam) verwoordt de notitie juist „wat ik zoek in de verkondiging, in de prediking. Wat ik lees over de doop, daar gaat mijn hart sneller van kloppen.”

11.41 uur: „Toon van strijdvaardigheid” – Ds. P. M. W. van der Schans (IJsselstein) is bang dat de „brandpunten” in de notitie „de brillenglazen worden waarmee je de Schrift gaat lezen”. Als predikant zou hij meer hebben aan goede analyse van de samenleving. Hij zegt moeite te hebben met de toon van het stuk, die soms „te ferm” zou zijn. Deze „toon van strijdvaardigheid” vindt hij „niet passend”. Volgens ds. Van der Schans neemt de doop in de notitie een te grote plaats in. „Ik mis een beetje de aandacht voor het Heilig Avondmaal”.

11.38 uur: Reacties synodeleden – Synodeleden stellen vragen over de notitie. Ds. H. Gijssen (Holten) vindt dat het stuk „massief” overkomt en „openheid” mist.

11.31 uur: Reformatorisch paradigma – Namens de Generale Raad van Advies (GRA) zegt dr. R. de Reuver dat in de notitie een duidelijk reformatorisch „paradigma” zichtbaar is: schepping, zonde, verlossing, heiliging. „Het is echter de vraag of deze tijd om een ander paradigma vraagt”, zegt hij. De GRA ziet graag dat de notitie wordt uitgebreid met een paragraaf over „verkondiging in de brede zin van het woord”, zodat de synode zich vervolgens kan bezinnen over de vraag waar het in de verkondiging „inhoudelijk om moet gaan”.

11.27 uur: Herkenning en vervreemding – De commissie van rapport, die de notitie bestudeerde, geeft eerst een reactie. Naast herkenning was er ook vervreemding, zegt ds. H. A. Smits. „We misten ook bepaalde onderwerpen, zoals Israël. De twijfel, of zoals je wilt: de aanvechting. Is dat ook vaak niet het geval in de samenleving?„ Ze vraagt zich af of de notitie genoeg handvatten biedt.

11.17 uur: Prof. Van der Kooi – De Amsterdamse hoogleraar prof. Van der Kooi geeft een toelichting op de notitie. Daarin is steeds de „inhoud verbonden met houding, met omgang”. Het belangrijkste in de nota is dat daarin wordt uitgelegd waar de kerk voor staat, wat ze communiceert. „De nota is niet geschreven in de sfeer: dit geloven we nóg”. Daarmee is de nota van een heel ander karakter dan de theologie van „enkele decennia geleden, toen de kerk zich steeds meer terugtrok.” Het gaat volgens prof. Van der Kooi om „hoop tegenover wanhoop of berusting.” En, zegt hij, de nota is bedoeld als handreiking, een oriëntatie. „Ze vervangt niet het belijden en zeker niet de Bijbel zelf. Ze is ook geen beknopte dogmatiek. Deze nota is bedoeld als aanzet voor het gesprek: waar staan we voor?”

11.15 uur: Het gaat om de inhoud – Scriba dr. A. J. Plaisier zegt dat de synode moet spreken over dingen waar het echt om gaat, om de inhoud. Verkondiging is breder dan de prediking, zegt hij. Het gaat bijvoorbeeld ook om het pastoraat.

10.45 uur: Terugblik 10 jaar PKN – Scriba dr. A. J. Plaisier blikt terug op de herdenking van tien jaar Protestantse Kerk. Zo had er een viering plaats in Nijkerk, waarbij ook de Koning en de Koningin aanwezig waren. In Amsterdam had een predikantendag plaats. Dr. Plaisier speekt van een „bereik” via de media van 2.750.000 mensen.

10.00 uur: Opening – Hoofdkrijgsmachtpredikant ds. K. H. Ubels opent de vergadering. Op de agenda van de generale synode van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), die donderdag en vrijdag in Lunteren wordt gehouden, staat onder meer een bespreking over de verkondiging en over het aangaan van „bijzondere betrekkingen” met de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, de Nederlands Gereformeerde Kerk en de voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland.

08.12 uur: Synode start om 10.00 uur – De synode gaat om 10.00 uur van start.

Bekijk de agenda van de synode.