Ooit trok de marxistische leer miljoenen mensen in het Westen aan. Hij beloofde de bevrijding van het als onrechtmatig ervaren kapitalistische systeem, dat de kloof tussen bezitters en bezitlozen tot ongekende hoogte had laten uitgroeien. De weerklank ervan was groot, want de marxistische boodschap was bevattelijk voor de gemiddelde arbeider, maar ook intellectuelen konden ermee uit de voeten omdat ze op schijnbaar wetenschappelijke manier konden uitleggen dat de toekomstige samenleving zich zou voegen naar het marxistisch model.

Nu is de islamitische wereld in de ban van een nieuwe radicale ideologie, die zich baseert op een letterlijke uitleg van de Koran. Dit islamisme van Islamitische Staat (IS) is, zo wordt wel gezegd, de meest succesvolle ideologische opvolger sinds de verdwijning van het communisme.

Vooral jongeren blijken gevoelig voor deze nieuwe heilsleer, omdat deze hun een uitzicht biedt uit de misère waarin velen in de moslimlanden leven. Hetzelfde geldt voor groepen moslimjongeren in het Westen die getuige hun afreizen naar IS er niet in geslaagd zijn zich hier een zinvolle plaats te verwerven. Met de ideologie van IS krijgen ze een perspectief aangeboden en nog belangrijker, een ongekend gevoel van macht dat ze hier ontbeerden. Er is geen enkele andere leer die hun dat gevoel van zin en macht kan bieden.

Aantrekkingskracht

IS wil volgens deze jongeren breken met de geestloze moderniteit waarin ze nu leven. Dat perspectief ontstaat doordat IS hun een letterlijke interpretatie van de Koran oplegt. De redding is daarom voor hen nabij in het kalifaat van IS, dat de goddelijke wet ook weer op aarde herstelt en iedereen straft die niet gelooft in de islam zoals hij deze interpreteert. Wanneer de jihadstrijders zelf worden gedood wacht hun een plaats in het paradijs. In de video’s die IS verspreidt worden gesneuvelde jihadstrijders dan ook getoond met een glimlach op het gezicht.

De aantrekkingskracht van IS schuilt dus hierin dat deze een frontale aanval inhoudt op de moderniteit waarin vele moslimjongeren naar hun oordeel noodgedwongen moeten leven. Het secularisme is in het Westen meer en meer de norm geworden. Iedere specifiek religieuze uiting in het openbare domein wordt in het Westen zo niet onderdrukt dan toch steeds vaker taboe verklaard.

Maar IS is desalniettemin wel degelijk ook een product van diezelfde moderniteit. Dat gebeurt op een haast onschuldige manier waarop jongeren door middel van de popcultuur tot de beweging worden aangetrokken. En op een gewelddadige manier waarop hij afrekent met tegenstanders. Die manier van opereren herinnert aan de gewelddadigheden die schering en inslag werden bij twintigste-eeuwse ideologieën als fascisme en communisme.

Waar het communisme het van horen zeggen moest hebben, profiteert IS voor het verspreiden van zijn boodschap van internet. Er is niet langer zoals in de tijd van het communisme een centraal geleide Internationale nodig die mensen moest aansturen. Iedereen kan desnoods zelfstandig opereren. Door datzelfde internet kunnen ook radicale predikers gemakkelijk hun boodschap verspreiden naar gefrustreerde jongeren in het Westen. De uitdaging waar het Westen voor staat is dan ook enorm.

Waardigheid

Ed Husain, een islamkenner werkzaam in de welzijnsstichting van de Britse oud-premier Tony Blair, gelooft dat we de ideologie van IS pas kunnen verslaan door haar eerst te begrijpen. De generaals hebben allang begrepen dat alleen met raketten IS in Irak en Syrië niet kan worden verslagen. Volgens Husain is het onontbeerlijk dat de waardigheid van moslims wordt hersteld en wel door middel van een nieuwe theologie. Om moslims zo een alternatief te bieden.

Slechts een klein deel van de moslims, zo’n 3 procent, wordt volgens hem maar tot de radicale islam aangetrokken, maar dat worden er snel meer. Een mens kan nu eenmaal van brood alleen niet leven.

Die waarheid blijkt, zo kunnen we concluderen, ook vandaag nog onverkort geldig te zijn. Husain wijst er daarnaast op dat de droevige politieke en economische omstandigheden in de Arabische landen zullen moeten worden aangepakt. Herinneren we ons daarom vooral hoe de verleiding van het communisme in de naoorlogse jaren het best bestreden kon worden door het lot van armen drastisch te verbeteren.

De auteur is freelance journalist en schrijft vooral over politieke en religieuze onderwerpen.