Deze roerige tijd kende ook vele bijzondere personen, die door omstandigheden soms een invloedrijke positie kregen. Een van de merkwaardigste is Barbara Juliane von Krüdener geweest, die zowel op politiek als op kerkelijk terrein haar invloed op Europa deed gelden. Ze wordt zeer uiteenlopend beoordeeld in de vijftien biografieën die er aan haar gewijd zijn.

Juliane werd op 22 november 1764 geboren te Riga uit een rijke vader en een adellijke moeder. Haar ouders arrangeerden een huwelijk voor haar met een edelman. De nog heel jonge Juliane protesteerde hevig, maar tevergeefs. Als laatste redmiddel bad ze tot God om redding. Daarop kreeg ze de mazelen, wat haar schoonheid aantastte. De edelman trok zich mede daarom terug en Juliane zag dat als gebedsverhoring. Ze meende op grond hiervan dat ze een bijzondere band met God had.

In haar leven was daar voorlopig nog niets van te merken. Toen enige tijd later baron Von Krüdener haar hand vroeg, stemde ze toe, al was er geen sprake van liefde en al was hij twintig jaar ouder. Hij had een hoge positie bij de Russische tsaar. De mondaine Juliane had een onverzadigbare honger naar aandacht en de hoge status en grote rijkdom van deze baron Von Krüdener leken goede middelen om haar behoeften te bevredigen. Ze probeerde eer te behalen met dans en het schrijven van literatuur. Het kille huwelijk werd ernstig geschaad door een buitenechtelijke relatie van Juliane. Hoewel de baron een door zijn vrouw verzochte scheiding weigerde, leefden de echtelieden toch een groot deel van hun huwelijk gescheiden, tot het overlijden van de baron in 1802 definitief scheiding maakte.

Schok

Na de dood van haar man kwam Juliane terug in Riga. Een jongeman die haar daar kwam begroeten, viel voor haar ogen plotseling dood neer. Na de schok die dit teweegbracht, werd ze getroost door haar schoenmaker, een moravische broeder. Hij vertelde haar over het geluk dat hij had gevonden in de Bijbel en in Jezus Christus en Juliane moest erkennen dat hij iets had wat zij miste. Een ommekeer in haar eigen leven volgde.

Haar bekering beschreef ze in piëtistische termen. „De Al-lievende greep mij aan met Zijn geweldige liefde. Voor mij stond Jezus, de geofferde. Aan Zijn voeten zonk ik neer, beroofd van alle rechten, ontadeld door de zonde, arm, maar in mijn ellende vrolijk. Ik wierp van mij alle pronk van wereldwijsheid, ook alle gevoel van eigen kracht.”

De ommekeer uitte zich in goede werken, vooral voor de armen. Ze was een van de eerste adellijken die zich iets van sociale ongerechtigheid aantrokken.

Kort na haar bekering had ze een gesprek met een boer die beweerde een profetische boodschap voor koning Friedrich Wilhelm III te hebben. Napoleon was de antichrist die verslagen zou worden door een man uit het noordoosten. Dit gesprek was mede bepalend voor de verdere koers van haar leven.

Na een kort bezoek aan de herrnhutters reisde ze naar Frankrijk. Daar kwam ze in contact met een predikant, Fontaines, in wiens gezelschap zich een ”profetes” bevond. Door toedoen van deze Marie Kummer raakte Juliane ervan overtuigd dat zij de komst van het duizendjarig vrederijk moest gaan verkondigen.

Trektocht

In 1809 begon een trektocht door Europa. Dominee Fontaines en Juliane hadden een gemeenschap van ”verkorenen” gevormd –meest straatarme boeren– die al hun schamele bezit verkochten en het vrederijk verwachtten. Ze waren nergens welkom. Juliane meende intussen ”geestelijk getrouwd” te zijn met Fontaines. De literatuur is er verdeeld over hoe geestelijk dit werkelijk was. Enige jaren later verliet ze Fontaines en sloot ze zich aan bij Wegelin, een Straatsburgse mysticus die haar onderwees in totale geestelijke zelfontlediging en mystieke dood.

De profetieën van Juliane werden in 1811 onverwachts ondersteund door de verschijning van een komeet die maar liefst 260 nachten zichtbaar bleef. Een komeet werd destijds algemeen beschouwd als een voorbode van onheil. Ook door haar milddadigheid bleef ze aandacht trekken. En niet het minst door haar persoonlijke drang slaagde ze er steeds opnieuw in overal in Europa in contact te komen met adellijke en leidinggevende personen om hun het Evangelie te verkondigen en tot sociale actie te vermanen. In 1813 was ze in Genève, waar ze contact had met de protestantse theoloog Henri-Louis Empaytaz (1790-1853), die een rol speelde in het Reveil.

Toen rond 1815 Napoleon terugkeerde uit ballingschap en in Frankrijk opnieuw de macht greep, kwam de Russische tsaar Alexander naar Europa om hem te verslaan. Enkele piëtistische dames uit de kring rond de tsaar waren onder de indruk van barones Von Krüdener en ze hoopten dat de tsaar door middel van een gesprek met haar vrede voor zijn ziel zou vinden. De tsaar, die serieus met de Bijbel bezig was en vanwege de zorgelijke internationale omstandigheden gebeden had om iemand die hem raad zou geven, stemde toe in een gesprek. Drie uur lang verkondigde Juliane haar mystiek-chiliastische evangelie, terwijl de machtigste man van Rusland met het hoofd in de handen zat te snikken en schuld beleed, tot hij verklaarde rust voor zijn ziel gekregen te hebben.

Juliane sprak met hem niet alleen over de vergeving van zijn zonden, maar ook over zijn taak om de Europese volken vóór de wederkomst van Christus te bewegen tot bekering en geloof. De tsaar bezocht enige tijd de gebedssamenkomsten die Juliane en Empaytaz organiseerden en ze ging tot zijn gevolg behoren. Mede onder haar invloed nam de tsaar na de overwinning op Napoleon bij Waterloo het initiatief tot de ”heilige alliantie”, een in Parijs gesloten verbond tussen Rusland, Pruissen en Oostenrijk dat republicanisme en secularisme moest keren. Onder haar invloed was de tsaar ook mild jegens Frankrijk, uit het oogpunt van christelijke liefde tot de vijand.

Fontaines en Marie Kummer hadden zich inmiddels weer bij Juliane gevoegd. Door toedoen van haar woonde de tsaar een bijeenkomst bij waarop zij verkondigde dat God haar had geopenbaard dat hij haar groepering rijkelijk moest bedelen. Alexander antwoordde dat hij zulke profetieën te vaak had gehoord om er geloof aan te hechten. Hierdoor kwam er een deuk in de invloed die Juliane op de tsaar had, hoewel die nog aanzienlijk bleef. Ze wendde haar invloed aan om de tsaar sociale misstanden in Rusland te laten verbeteren: het lijfeigenschap moest worden afgeschaft en de toestand in de gevangenissen moest veranderen. Maar zonder haar vertrok hij vanuit Parijs naar Rusland.

Gebedsgenezeres

Juliane wilde hem via Zwitserland nareizen, maar raakte daar onder de invloed van ene Kellner, die haar helemaal wist in te palmen. Empaytaz probeerde vergeefs haar uit zijn handen te krijgen. Kellner maakte handig gebruik van de nog altijd aanwezige honger naar aandacht en bewondering. De vrouw die de hand gehad had in de ”heilige alliantie”, dat moest wel „de vrouw bekleed met de zon” uit Openbaring 12 zijn! Juliane liet zich dit gewillig aanleunen. Samen met Kellner begon ze een nieuwe zwerftocht door Europa. Overal verkondigde ze dat men alles moest verkopen en Christus c.q. haar volgen. Met haar rijkdom onderhield ze haar volgelingen en ze wist ook vele andere rijken tot milddadigheid aan de armen te bewegen. Ook trad ze her en der op als gebedsgenezeres.

Uiteindelijk vertrok ze, samen met Kellner en een overblijfsel van de ”verkorenen”, naar haar landgoed en vandaar naar Sint-Petersburg. Daar probeerde ze de tsaar ertoe te bewegen zich te mengen in de Griekse onafhankelijkheidsoorlog. De tsaar was inmiddels echter van het piëtisme teruggekeerd naar de Russische orthodoxie. Ze ontving van hem een beleefd opgestelde, maar in boodschap niet mis te verstane brief op: ze diende de stad te verlaten.

In 1823 overleed Kellner, die ze tot op het laatst als een heilige was blijven zien. Juliane vertrok naar de Krim, waar ze op 25 december 1824 overleed. Kort daarvoor beleed ze eerlijk dat ze vaak voor Gods stem had aangezien wat uit haar eigen inbeelding voortkwam. Enkele weken na haar dood bezocht tsaar Alexander haar graf.

Mystiek

Het geestelijk leven van barones Von Krüdener had zich ontwikkeld van piëtistisch naar mystiek. Confessionele verschillen waren voor haar niet belangrijk. Het ging om de persoonlijke toewijding aan Christus. Daarbij neigde ze hoe langer hoe meer naar het rooms-katholicisme, wat uitkwam in haar verering van Maria en haar advies om voor overleden zielen te bidden. Ook vele andere onrechtzinnige opvattingen werden haar toegeschreven. Een welwillende maar kritische tijdgenoot schreef na een ontmoeting met haar diverse onrechtzinnigheden op die hij bemerkt had. Toch moest hij erkennen dat hij de geest van wijsheid, ootmoed en liefde tot God, en om Godswil liefde tot de mensen, sinds lang niet in de mate gezien had die hij bij Juliane von Krüdener ontmoet had.

Wat was Juliane von Krüdener? Oprechte bekeerlinge, in aandacht zwelgende geestdrijver, onrechtzinnige gebedsgenezeres, vrouwelijke evangelieprediker, onbaatzuchtige weldoenster, socialistische chiliaste? Eén ding is zeker: voor haar bekering was ze een oppervlakkig en onbetekenend wezen. Daarna werd ze een complexe en invloedrijke persoonlijkheid. Ze was zich later nog wel bewust van de hoogmoed die in haar woonde en die haar telkens parten speelde, maar het lijkt erop dat dat veel vaker gebeurde dan ze zelf doorhad. Haar grootste probleem was dat ze kritiekloos was jegens alles wat zich als zuiver godsdienstig gevoel aandiende, doorgaans en vooral ook bij haarzelf.

Een tijdgenoot schreef over haar: „In de kern was bij mevrouw Von Krüdener alles echt, maar het werd verziekt.” En misschien zit daarin het antwoord op de vraag wat ze was: ze was het allemaal. Zelfverloochening en eigenliefde, oprechtheid en onrechtzinnigheid gaan zelden alle in zo’n grote mate samen als in barones Juliane von Krüdener.