Studiebijbel Herziene Statenvertaling: uitleggen en toerusten

De HSV-studiebijbel wordt vrijdag om 14.15 uur gepresenteerd in Apeldoorn. Deze bijeenkomst wordt live uitgezonden.

Nee, het uiteindelijke resultaat hebben beide hoofdredacteuren nog niet gezien. Uitgeverij Royal Jongbloed uit Heerenveen werkt er hard aan om de HSV-Studiebijbel op tijd af te krijgen voor de presentatie, morgen aan de Theologische Universiteit in Apeldoorn.

Wat natuurlijk wel voorhanden is, is de Amerikaanse ESV Study Bible. De English Standard Version (ESV) uit 2001 is een herziening van de King James Version (KJV). Direct na verschijning van deze Bijbelvertaling ging een team van Bijbelgetrouwe theologen onder leiding van dr. J. I. Packer aan de slag om die te voorzien van verklarende voetnoten, inleidingen op de Bijbelboeken, historische achtergrondinformatie en artikelen met een actuele spits.

Deze teksten zijn nu voor de HSV-Studiebijbel vertaald in het Nederlands en bewerkt. Maar dat betekent niet dat de HSV-Studiebijbel een kopie is van zijn Amerikaanse zusje. „In sommige artikelen in de ESV Study Bible speelt de Amerikaanse context duidelijk mee”, zegt prof. Hofman, emeritus hoogleraar Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Apeldoorn van de Christelijke Gereformeerde Kerken. „Die hebben we niet overgenomen in de HSV-Studiebijbel. Wij hoeven geen verhaal over de mormonen, omdat bijna niemand in Nederland die ontmoet. De ESV Study Bible is gericht op het Engelse taalgebied; wij wilden een echte Nederlandse studiebijbel uitbrengen.”

De HSV-Studiebijbel bevat ook artikelen die niet in de ESV Study Bible staan, bijvoorbeeld over secularisatie in de Nederlandse context. Maar er zijn meer verschillen, benadrukt prof. Paul, docent aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE) en hoogleraar Oude Testament in Leuven (België). „De HSV vertaalt een woord soms anders dan de ESV. Bijvoorbeeld in het boek Job, waarin wel honderd woorden staan die maar één keer in de Bijbel voorkomen. Bovendien kan de Hebreeuwse tekst soms wel op drie, vier manieren worden weergegeven, en dan is het zoeken en tasten naar de betekenis. In zulke gevallen gaan we uit van de keuze die de HSV heeft gemaakt. In een aantekening worden dan andere vertaalvarianten genoemd.”

Waarom een Studiebijbel in de Herziene Statenvertaling?

„De Herziene Statenvertaling verscheen in 2010. Daarin zijn weliswaar woorden gemoderniseerd, maar nog niet uitgelegd. Toen is er nagedacht over de mogelijkheid om de kanttekeningen bij de Statenvertaling aan te passen. Maar dan houd je het probleem dat er de afgelopen vier eeuwen heel veel nieuwe informatie beschikbaar is gekomen: taalkundige inzichten, archeologische vondsten, kennis van het Midden-Oosten. Een hertaling van de kanttekeningen zou lezers te weinig bieden en daarom hebben we voor een hedendaagse uitgave gekozen.”

Prof. Hofman: „Als je de kanttekeningen zou hertalen, mis je bovendien de aansluiting bij de tekst van de HSV.”

Prof. Paul: „De HSV bleek het beste bij de ESV aan te sluiten. Dat is een vrij klassieke en letterlijke vertaling, maar wel met hedendaags taalgebruik. En de uitgangspunten komen overeen. De ESV Study Bible is gemaakt door een internationaal team van geleerden dat uitgaat van het gezag en de historische betrouwbaarheid van Gods Woord. Deze studiebijbel geeft niet alleen zo veel mogelijk toelichting, maar biedt ook landkaartjes, illustraties en schema’s. Zo kunnen we in Nederland gebruikmaken van wat er internationaal beschikbaar is.”

Er wordt op dit moment ook gewerkt aan een Bijbel in de Statenvertaling met uitleg. Dat bijt elkaar niet?

„Een belangrijk verschil is dat wij aansluiting zoeken bij de tekst van de HSV en ons meer op Bijbeluitleg richten. Maar beide uitgaven kunnen gewoon naast elkaar bestaan. De Bijbel in de Statenvertaling met uitleg biedt onder meer woordenlijsten met synoniemen, de psalmberijming van 1773 en de belijdenisgeschriften. Dat betekent dat veel ruimte op een andere manier wordt ingevuld.

Mensen die de Statenvertaling gebruiken en uit de berijming van 1773 zingen, kunnen baat hebben bij de uitleg en toelichting van oude woorden. En er zijn ook gemeenten die bijvoorbeeld uit de Herziene Statenvertaling lezen en de psalmberijming van 1773 gebruiken. Die kunnen beide uitgaven gebruiken.”

Prof. Hofman: „Je moet ze niet tegen elkaar uitspelen. Elk van deze uitgaven heeft een eigen focus.”

Een belangrijk verschil is volgens hen de omvang. „Als ik de onlangs verschenen voorpublicatie van de Bijbel met uitleg zie, schat ik dat de Bijbeluitleg in de HSV twee tot drie keer zo uitvoerig is”, zegt prof. Paul.

Prof. Hofman: „Dat moet ook wel als je in de aantekeningen meerdere tekstvarianten wilt noemen. Dat levert ook meer materiaal op. Het was daardoor een hele worsteling om alles in één band te krijgen.”

Prof. Paul: „Die extra informatie is ook nodig. Als je bijvoorbeeld volstaat met het zeggen dat de apostel Paulus de schrijver van de Efezebrief is, dan vind ik dat te beknopt. In de Bijbelwetenschappen is zijn auteurschap omstreden, en middelbare scholieren en studenten komen met dergelijke opvattingen in aanraking. Daarom noemt de HSV-Studiebijbel niet alleen dat er daarover verschillende visies bestaan, maar hij geeft ook argumenten vóór het auteurschap van Paulus. Summier natuurlijk, want iemand die meer wil weten, kan uitvoerigere verklaringen raadplegen.”

Prof. Hofman: „Jonge mensen googelen even en krijgen heel wat informatie die niet strookt met een eenduidige visie op Efeze. Een van de doelen van de HSV-Studiebijbel is dan ook hen toe te rusten en weerbaar te maken. Ze zullen verantwoording moeten afleggen, en deze uitgave kan hen daarbij helpen. Daarvan ben ik overtuigd.”

Ook de illustraties in de studiebijbel kunnen verhelderend werken, denkt hij. „In Israël is recent een vissersboot gevonden, ongeveer uit de tijd van Jezus. Vroeger hadden we daar geen beeld bij. Ja, er stond er eentje in de kinderbijbel en we dachten: zo zal hij er wel hebben uitgezien. Maar zo’n archeologische vondst verheldert de leef- en denkwereld van het Oude en het Nieuwe Testament.”

Voor wie is de studiebijbel vooral bedoeld?

Prof. Paul: „Theologiestudenten en predikanten zullen eerder gebruikmaken van andere verklaringen, maar geïnteresseerde gemeenteleden kunnen er veel aan hebben. Bijvoorbeeld op de jeugdvereniging, de mannen- of vrouwenvereniging, of de Bijbelstudiegroep.

Ik denk ook aan de gezinnen waar aan tafel een stukje uit de Bijbel wordt gelezen. Ik heb vaak meegemaakt dat mensen na afloop echt niet goed begrepen waarover het ging. Je zou een stukje uit de Bijbel kunnen lezen, er even over praten, en dan de toelichting kunnen lezen. Zo komt de Bijbeltekst veel dichter bij de lezer.”

Prof. Hofman: „Het klinkt misschien gek, maar het is wel zo: je kunt soms beter drie verzen met uitleg lezen dan dertig zonder.”

Prof. Paul: „Sommige mensen denken dat moeilijke teksten wel op catechisatie of in de prediking uitgelegd zullen worden. Was dat maar zo. In de meeste gemeenten komt driekwart van het Oude Testament nooit ter sprake. Ik hoor nooit een preek over Nahum of over Obadja.

Als iemand de hele Bijbel wil lezen, komt hij moeilijke dingen tegen. Wat betekent het bijvoorbeeld dat de Heere een Wreker is? Lees dus liever een klein stukje met toelichting dan een heel hoofdstuk zonder uitleg. De vraag van Filippus aan de kamerling blijft van toepassing: „Verstaat u wat u leest?””

Prof. Hofman: „Dat merkte ik 25 jaar geleden ook al, tijdens de catechisaties. Toen ik, uit de Statenvertaling, de tekst van de moederbelofte liet lezen en vroeg die uit te leggen, kwam niemand eruit. Ook de jongens die bij wijze van spreken op het gymnasium zaten niet. Ik denk dat we overschatten hoeveel kennis er is en of een tekst werkelijk wordt begrepen. Dat onderstreept alleen maar hoe belangrijk het is dat er gestudeerd wordt, ook in het gezin.”

Het werk aan de HSV-Studiebijbel zit erop. Hoe kijkt u terug op dit project?

Prof. Hofman, lachend: „Heel veel lezen. Niet dat ik dit project heb onderschat, maar het was toch meer werk dan gedacht.”

Hij haalt uit zijn studeerkamer een dikke stapel A4’tjes vol aantekeningen en correcties. „Kijk, we moesten nagaan of de vertalingen consistent en begrijpelijk zijn. Hier en daar vroeg ik me wel af: moet dit niet wat voorzichtiger, pastoraler worden geformuleerd? Als het over lijden gaat, kun je makkelijk zeggen: bid maar en het is over. Nee, dan moet je méér zeggen en een paar regels aan die aantekening toevoegen. De mensen die aan tafel zitten en uit de Bijbel lezen – die moet je voor ogen houden. De HSV-Studiebijbel is niet zomaar een uitgave, het gaat om de Bijbel. Dus mag er van ons zorgvuldigheid worden gevraagd.”

Prof. Paul: „Als mensen het Woord van God beter gaan begrijpen en daardoor God leren kennen en dienen: dat is het mooiste dat er is.”

Prof. Hofman: „Ik ben dankbaar dat ik aan het project mocht bijdragen. Je hoopt dat mensen daardoor dichter bij de Bijbel en de God van de Bijbel komen.

Daarin zijn we afhankelijk van Hem. Ik hoop dat degene die deze Bijbel ter hand neemt, voor het eerst of opnieuw onder de indruk komt van de rijkdom en de eenheid van de Schrift. Dat die zijn persoonlijk leven raakt en hem toerust voor het staan in deze tijd. En dan kan het niet anders of hij wordt een getuige van de God van de Bijbel.”

Studiebijbel Herziene Statenvertaling: uitleggen en toerusten

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?