Een zo’n bijzondere wending vond de achterliggende maanden plaats, toen steeds meer prominente VVD’ers gingen pleiten voor een verandering van de taakstelling van de Eerste Kamer. En ook wel voor de totale opheffing van dat orgaan.

Huh?! De liberalen waren toch altijd fervente voorstanders van een tweekamerstelsel? Geen wonder dat tijdens de algemene beschouwingen in de Eerste Kamer, enkele weken geleden, bijna alle andere fracties over VVD-fractievoorzitter Hermans heen vielen. Terecht vermoedden zij bij zijn partij een flinke dosis opportunisme. Immers, juist nu de liberalen lást krijgen van de Senaat –zonder gedoogpartners krijgt de coalitie van VVD en PvdA geen wetsvoorstel door de Eerste Kamer–, pleiten zij voor afschaffing.

Toch werden, na wat politieke manoeuvres in de wandelgangen, de diverse Senaatsfracties het uiteindelijk eens over een gezamenlijk verzoek aan het kabinet: stelt u alstublieft een staatscommissie in om het functioneren van ons tweekamerstelsel te onder­zoeken. Premier Rutte ging daarmee, zij het niet bijster enthousiast, akkoord.

Een overwinning voor alle critici van het fenomeen Eerste Kamer? Niet direct. Het instellen van een staatscommissie staat immers garant voor een enorm trage route, die bovendien een redelijke kans heeft nergens toe te leiden. Ga maar na. In de eerste plaats moet de Eerste Kamer het eens worden over taak­opdracht en personele bezetting. Daar kunnen wel wat maandjes overheen gaan. Daarna duikt zo’n commissie onder in stápels rapporten die de achterliggende jaren over dit thema zijn verschenen. Vervolgens komt zij na een paar jaar met conclusies die mogelijk niet op een parlementaire meerderheid kunnen rekenen, waardoor het rapport ergens onder in een Haagse la verdwijnt.

En áls de commissie al de conclusie zou trekken dat de Senaat afgeschaft moet worden of dat zijn staatsrechtelijke positie ingrijpend gewijzigd moet worden én er voor dat voorstel een parlementaire meerderheid zou bestaan, dan nog duurt het vele jaren voor een en ander feitelijk verwezenlijkt is. Grondwetswijzigingen kunnen immers alleen worden doorgevoerd als zij tweemaal de volksvertegenwoordiging passeren, waarvan de tweede maal met twee­derdemeerderheid.

De move van het instellen van een staatscommissie lijkt daarom eerder een overwinning van de voorstanders van het verschijnsel Senaat dan van de tegenstanders. Wie ervan overtuigd is dat de Eerste Kamer in ons uit ”checks and balances” bestaande staatsbestel een belangrijke remmende functie vervult –bijvoorbeeld als de Tweede Kamer op hol slaat ten aanzien van het ritueel slachten–, die zit eigenlijk op rozen. Een aanval op de Senaat is voor de zoveelste maal afgewend. De VVD heeft haar nummertje kunnen maken. En de zaken blijven uiteindelijk zoals ze waren. Waarmee het Binnenhof ons toch weer minder verrast dan we eventjes dachten.