Deze week sloegen diverse organisaties die zich op Oost-Europa richten de handen ineen om gezamenlijk actie te ondernemen met het oog op de toenemende maatschappelijke nood in Oekraïne. De oorlog woedt nog steeds, er wordt veel vernield en het aantal doden neemt schrikbarend toe. Hoe te helpen in deze chaos? En hoe kan hulpverlening het beste effectief gestalte krijgen?

Het CPOE nam het initiatief tot deze actie, die voor het eerst zo vorm kreeg. Het platform werd in 2012 opgericht omdat steeds meer het belang werd gevoeld van samenwerking tussen diaconale, ontwikkelings- en hulpverleningsorganisaties die actief zijn in de voormalige Oostbloklanden.

Prof. Jochemsen: „Prisma is een organisatie die gespecialiseerd is in het faciliteren van samenwerken. Vanuit Prisma hebben we gekeken hoe een platform organisaties in Oost-Europa met elkaar in verbinding kon brengen zodat activiteiten op elkaar afgestemd konden worden. Dat heeft in 2012 geleid tot de oprichting van dit overleg. In Oost-Europa zijn honderden organisaties actief in verschillende Oostbloklanden. Ik heb zelfs het aantal van duizenden vernomen, alle plaatselijke initiatieven daarbij gerekend.”

Was er wildgroei?

„Dat woord wil ik niet gebruiken, omdat het zo klinkt als een veroordeling. Er is veel enthousiasme en toewijding waar we alleen maar dankbaar voor kunnen zijn. Inwoners van heel wat Oost-Europese landen hebben het zwaar gehad en geleden onder het communisme. De andere kant van het verhaal is dat er in de praktijk van de hulpverlening weinig afstemming was op elkaar. Verschillende organisaties werkten soms in hetzelfde gebied, terwijl er in andere gebieden niemand aanwezig was. Steeds meer was er urgentie om dingen gezamenlijk aan te pakken.”

Omslagfase

De laatste jaren is er sprake van een omslagfase in de hulpverlening, aldus dr. Jochemsen. „Lange tijd was de hulpverlening gericht op diaconaat. Dat had te maken met de grote materiële nood in veel landen. Die nood is er nog steeds, zeker wanneer je verder naar het oosten gaat. De laatste tijd was er een roep om samenlevingsopbouw. Het accent is verlegd naar hulp aan mensen bij het opzetten van een bedrijfje, zodat ze zelf hun inkomen kunnen verwerven. Het communisme heeft vele jaren elk particulier initiatief de kop ingedrukt. Op onze conferenties klinkt nu de oproep: Help ons om onszelf te helpen.”

Dus geen hulptransporten meer?

„Die oproep kwam van iemand uit Oost-Europa tijdens onze laatste conferentie. Dat viel niet bij iedereen goed, maar je moet denk ik wel het onderlinge gesprek hierover aandurven. Het is zeker hartverwarmend als je ziet hoe dankbaar mensen in Oost-Europa zijn voor wat zij daar krijgen, maar wat doet het bijvoorbeeld met de plaatselijke economie?

Daarom leggen wij de nadruk op voorlichting. We willen bijvoorbeeld cursussen gaan organiseren voor bestuursleden van Oost-Europa-organisaties die wel weten hoe zij hun begroting moeten opstellen maar nog nooit in Oost-Europa zijn geweest. Wie daar komt, zal merken dat er ook cultuurverschillen spelen. Het is niet goed om onvoorbereid naar dergelijke landen te gaan.”

Dat geldt ook voor de vele jongerenreizen?

„Zeker, al is het positieve effect daarvan vooral een belangrijke stap in de bewustwording van jongeren. Zij gaan nadenken over zaken zoals internationale gerechtigheid. De reizen hebben vooral een pedagogisch en educatief doel. Het is daarom wel goed om dit soort reizen te blijven organiseren, maar je moet jongeren daarin wel begeleiden.”

Het CPOE heeft steeds meer taken gekregen in de korte tijd van zijn bestaan?

„Zeker als we zien hoe de nood op verschillende terreinen toeneemt. Als CPOE zijn wij geen direct belanghebbende op het terrein van de hulpverlening in Oost-Europa maar nodigen organisaties uit die daar actief zijn. We organiseren themanetwerken, zoals op het gebied van de problematiek van de Roma en de vrouwenhandel. Zo is ook de werkgroep ontstaan met betrekking tot de nood in Oekraïne. Ook werkconferenties zijn een belangrijk deel van ons werk. Doel van het CPOE is het bevorderen van wederzijdse communicatie tussen de organisaties en het delen van ervaringen met elkaar.”

Oekraïne, een van de zwaarste klussen de laatste tijd?

„Het is een van de moeilijkste gebieden waar oorlog heerst. De materiële schade is groot en de verhalen over slachtoffers zijn schrijnend. Een van de grote problemen is het aantal vluchtelingen dat nu naar het westelijke deel van Oekraïne trekt. Daarbij komt dat de kosten voor levensonderhoud sterk stijgen, terwijl het voor veel mensen die zorgen voor kwetsbare groepen toch al de vraag is hoe men de winter door moet komen.”

Zo’n gezamenlijke actie, voor herhaling vatbaar?

„Wat het CPOE betreft zeker. Wat de organisaties ervan vonden horen we als we een poosje na de actie gezamenlijk gaan evalueren.”

Is in het verleden nooit overwogen om Oost-Europaorganisaties op te heffen of te fuseren met andere?

„Ik weet niet van organisaties die zich serieus over die vraag hebben gebogen, wat niet wil zeggen dat ze er niet zijn geweest. Wel weet ik dat er in enkele gevallen overleg geweest is tussen vertegenwoordigers van bepaalde organisaties over een mogelijke fusie. In de betreffende situatie is het er niet van gekomen. Organisaties hebben vaak een sterke overlevingsdrang omdat er posities, een leuke, zinvolle baan, zinervaring in het leven mee gemoeid zijn. Een duidelijk kerkelijk mandaat kan natuurlijk ook een rol spelen.

Fusies betekenen ook niet per definitie een verbetering. Maar bij veel vrijwilligersorganisaties komt vroeg of laat de vraag naar de continuïteit aan de orde. Als je dan al goed samenwerkt met andere, wat grotere en stabiele organisaties, dan kan in het algemeen gemakkelijker een goede oplossing worden gevonden.”

Wat is de rol van het CPOE ten opzichte van de kerken?

„Het CPOE heeft geen directe taak ten opzichte van de kerken. Iedereen die actief is op het terrein van christelijke hulpverlening in Oost-Europese landen is welkom bij ons. De leden van het CPOE zijn christelijke organisaties die soms verbonden zijn met een bepaald kerkgenootschap. De meeste doen aan vormen van hulpverlening, soms via kerken. Diaconaat, kerkopbouw en ontwikkelingswerk lopen soms door elkaar. Het kan goed zijn om daarover van gedachten te wisselen.”

Wat heeft 25 jaar bevrijding van het communisme gebracht?

„Economisch zijn de tegenstellingen alleen maar toegenomen, althans meer zichtbaar geworden. Ook onder het communisme waren de economische tegenstellingen groot, maar daar was het meer verborgen. Je ziet in sommige landen, zoals Polen, Hongarije en Roemenië, dat er steeds meer een middenklasse ontstaat die het goed maakt. Voor een groot deel van de bevolking zijn de levensomstandigheden echter nauwelijks verbeterd, zeker in landen als Moldavië, Bulgarije, Roemenië en het oostelijke deel van Oekraïne. Degenen die contact hebben met het Westen slagen er in rijk te worden, de rest van de bevolking verkeert vaak in blijvende armoede. Vandaar ook de roep van de mensen daar om hen te helpen economisch zelfstandig te worden.”

Tijdens het communisme was er honger naar het Woord en bestonden de kerkelijke gemeenten uit overtuigde gelovigen. Nu?

„Die gemeenten zijn er nog steeds. Maar op het terrein van religie en spiritualiteit komt letterlijk alles binnen. Het roept soms een tegenreactie op van de kant van bijvoorbeeld de Russisch-Orthodoxe Kerk om met hulp van de staat zich tegen bepaalde sektarische groeperingen te keren, met name uit Amerika. Ik kan het ook wel begrijpen als je ziet welke missionaire organisaties er soms actief zijn. Was het vroeger zo dat je moest overleven in een tijd van verdrukking, nu heeft men te maken met de vraag van het Westen: Hoe houd je het vol als je het beter hebt?”

Wat zijn de wensen voor de toekomst van het CPOE?

„Allereerst dat de Heere ons werk zegent, want als de Heere het huis niet bouwt, dan is al ons werk tevergeefs. We willen proberen meer deelnemende organisaties te werven. We hebben nu bijna dertig deelnemende organisaties en dat kunnen er veel meer worden. We zijn een kleine organisatie met één medewerker in de persoon van coördinator Sabine Houwen, die twee dagen werkt: één dag als vrijwilliger en één dag als betaalde kracht. Er zou veel meer kunnen gebeuren, maar daarvoor hebben we meer leden nodig.

Er zijn plannen om met nieuwe themanetwerken te beginnen. Verder willen wij kijken of er subsidies bij de Europese Unie te krijgen zijn voor maatschappelijke activiteiten in Oost-Europa. Sommige leden gaan de mogelijkheden na om in Oost-Europese landen te komen tot een platform van organisaties die hulp krijgen uit Nederland, om ook daar het werk beter af te stemmen. Met goede samenwerking en afstemming, met leren loslaten en in echte gelijkwaardigheid zaken opnieuw oppakken, kunnen onzes inziens effectiever goede resultaten bereikt worden, ook voor de opbouw van Gods kerk.”

Henk Jochemsen

Henk Jochemsen (1952) studeerde moleculaire biologie in Wageningen en promoveerde in 1979 in dit vakgebied in Leiden. Van 1980 tot 1986 was hij als stafwerker van de International Fellowship of Evangelical Students werkzaam in Paraguay. Jochemsen bekleedt diverse functies op het terrein van (de ethiek van) de gezondheidszorg. Hij was directeur van het Prof. dr. G. A. Lindeboom Instituut en bijzonder hoogleraar medische ethiek op de Lindeboomleerstoel aan de Vrije Universiteit. Vanaf 2008 is hij bijzonder hoogleraar christelijke filosofie in Wageningen (0,2 fte) en vanaf 2009 algemeen directeur van Prisma, vereniging van christelijke organisaties voor ontwikkelingssamenwerking (0,8 fte). Jochemsen is gehuwd met Marieke Kok en heeft drie kinderen en negen kleinkinderen.