Dat is jammer, want echte vooruitgang is meer dan dat. Laten we het daar dan voortaan over hebben.

Er is heel veel mis met de definitie van economische groei. Als winsten en inkomens stijgen terwijl de gemiddelde consument daar niet veel van merkt, is het de vraag of de maatschappij daar dan op vooruitgaat. Als het klimaat verslechtert doordat we veel CO2 blijven uitstoten en voorraden grondstoffen uitputten, is het de vraag of dat vooruitgang of achteruitgang is. Als we het fabriceren van wapentuig tellen als groei en de vernietiging van gebouwen en mensenlevens niet meetellen, is het de vraag wat we bedoelen met vooruitgang. Als we door ict steeds meer informatie en diensten ter beschikking krijgen terwijl het bbp daalt, vraag ik me af wat we aan het meten zijn. We meten alleen maar wat tot geld te herleiden is en we houden geen rekening met voorraden zoals natuurlijke hulpbronnen en menselijk kapitaal.

Tal van manieren zijn inmiddels geprobeerd om deze problemen te ondervangen. Eén aanpak om te komen tot iets wat de omissies van het bbp corrigeert, is voortbouwen op de berekeningswijze zoals ook gebruikt voor het bbp: de Measure of Economic Welfare (MEW) en de Index for Sustainable Economic Welfare (ISEW) zijn daar twee voorbeelden van. Zij nemen de private consumptie van mensen als uitgangspunt en verminderen dit met bijvoorbeeld kosten van criminaliteit of files en tellen er niet-geobserveerde productie en vrije tijd bij op. De ISEW corrigeert ook nog voor inkomensverdeling en uitputting van hulpbronnen. Maar het blijft op basis van tot geld te herleiden stromen.

Dit is en blijft ook met alle moge­lijke aanpassingen te beperkt. Daarom moeten we teruggaan naar de kern van de vraag: wat is vooruitgang? Dan wordt het sneller duidelijk. Vooruitgang is langer leven door betere geneeskunde. Vooruitgang is een nieuwe iPhone 6. Vooruitgang is gratis en meer infor­matie, meer gevarieerd voedsel van een betere kwaliteit. Vooruitgang is duurzamere energie en minder luchtvervuiling. Als we dan ook nog kijken of die vooruitgang houdbaar is, dat wil zeggen ook voor anderen op deze aardbol en voor toekomstige generaties, dan komen we ergens. Houdbare vooruitgang is dan de mate waarin oplossingen beschikbaar komen voor problemen waar we mee te maken krijgen. Dat kunnen grote, levensbedreigende problemen zijn, zoals ebola, klimaatverandering et cetera. Maar ook kleinere, zoals een lekkerder koekje of een designlamp.

De grote uitdaging is dan: hoe meet je dit? En dat is nu mooi, want hier is al uitgebreid over nagedacht. Direct meten van oplossingen en de waardering ervan in termen van vooruitgang lukt niet. Maar indirect kan het wel. Een heel spectrum aan variabelen kan dan worden gebruikt, die niet alleen traditionele economische variabelen afdekken, maar een brede indruk geven van de vooruitgang van de samenleving. Levensverwachting, het verminderen van chronische ziekten, minder verkeersslachtoffers, de hoeveelheid vrij beschikbare informatie, natuurlijke hulpbronnen, noem maar op. Maar ook natuurlijk traditionele economische variabelen zoals inkomen, de inkomensverdeling en werkloosheid. Voordeel van zo’n aanpak is dat het dichter bij de belevingswereld komt van de gemiddelde burger, terwijl het wel, indirect, meetbaar is.

Zo’n aanpak is natuurlijk ook niet zonder problemen. Hoe weeg je de verschillende dimensies van vooruitgang dan, wat neem je wel en niet mee? Dat soort vragen. Maar een en ander komt wellicht wel dichter bij de beleefde vooruitgang door de gemiddelde burger, en daarmee ook dichter bij het oorspronkelijke idee van vooruitgang. Als je vooruitgang op deze manier definieert, heb je weer een oplossing verzonnen voor een relevant probleem. En dat is dus op zichzelf al vooruitgang.

De auteur is hoofd internationaal onder­zoek bij Rabobank Nederland.