„NSB had knokploegen nauwelijks in de hand”
AMSTERDAM. De NSB-leiding was nauwelijks in staat om haar weerkorpsen –extreem rechtse knokploegen– te beheersen. Dat was een van de oorzaken van het zware verlies van de nationaalsocialisten bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1937.
Historisch onderzoeker G. J. A. Broek van de Anne Frank Stichting stelt dat in het proefschrift waarop hij op 2 oktober promoveert aan de Universiteit van Amsterdam. Volgens hem leed de politieke stroming sterk onder de gezagloosheid van zijn aanhang.
Broek bekeek voor zijn onderzoek de geschiedenis van de weerkorpsen, extreem rechtse strijdgroepen in Amsterdam in de jaren 1923-1942. „Tot nog toe is er binnen de Nederlandse geschiedschrijving weinig aandacht besteed aan weerkorpsen. Uit mijn onderzoek komt echter duidelijk naar voren dat de Amsterdamse weerkorpsleden er een eer in stelden het politieke debat te smoren in geweld. De draagwijdte van het radicalisme en de antiburgerlijke gezindheid onder deze fascisten van eigen bodem is duidelijk onderschat. Deze onderschatting leidde ten onrechte tot het idee dat hun geweld van weinig betekenis is geweest”, stelt Broek.
Hoewel er onderlinge verschillen waren, worstelden alle Amsterdamse fascistengroepen met ongehoorzaamheid onder de militante activisten. De Amsterdamse tak van de Weermachtsafdeling (WA) ging met grote regelmaat de instructies rond zelfverdediging te buiten. Zonder zich veel van de partijleiding aan te trekken, stortte zij zich in vechtpartijen met tegenstanders, variërend van communisten tot rivaliserende fascisten.
De gezagloosheid van de WA was voor de NSB funest, stelt de promovendus. Het gezag dat de partij over Nederland wilde uitoefenen, bleek ze niet eens in eigen kring te kunnen handhaven. „Het bracht de NSB ontzettend veel schade toe”, aldus Broek. Pogingen tot herstel van het gezag van het Hoofdkwartier waren op de langere termijn succesvol, maar de ontstane schade was blijvend.
Er kwam een eind aan de knokploegencultuur toen de bezetter de mannen wierf voor het leger.