December 1996 lijkt er geen vuiltje aan de lucht. De regeringsleiders worden het eens over strenge regels. Wie mee wil doen aan de euro, moet zijn begrotingstekort onder de 3 procent van het nationaal inkomen houden, anders volgen boetes. Zulke Europese regels, die rechtstreeks ingrijpen in het nationale beleid, zijn uniek. Maar dat geldt ook voor het hele project om de nationale munteenheden in te ruilen voor de euro.

In februari 2002 gaat het mis. De Europese Commissie, het dagelijks bestuur dat volgens het pact de aftrap moet geven als het gaat om de begrotingsregels, wil Duitsland een soort gele kaart geven. Het tekort in Berlijn nadert immers angstwekkend dicht de 3 procent. Hoewel een officiële waarschuwing geen enkel gevolg heeft, is Duitsland zo boos over deze dreigende vernedering, dat het de andere ministers overhaalt om de kaart weg te stemmen. Opmerkelijk is dat Berlijn daarbij belooft het tekort in 2004 op orde te hebben, iets wat nu ondenkbaar is.

In oktober 2002 noemt voorzitter Prodi van de Europese Commissie het stabiliteitspact „dom.” Dit tot grote woede van de Nederlandse minister Zalm van Financiën. In november geven de EU-ministers het kleine land Portugal een laatste waarschuwing wegens een te hoog tekort.

Aan het einde van 2002 komt de zaak in een stroomversnelling. De economie blijft achter en het tekort van zowel Duitsland als Frankrijk komt boven de 3 procent. De landen weigeren extra te bezuinigen of beloofde lastenverlagingen uit te stellen. De Commissie begint met de officiële procedure die uiteindelijk kan leiden tot boetes.

Januari 2003 bevestigen de EU-ministers de procedures tegen Duitsland. In juni gebeurt dat ook met Frankrijk, maar de tekst van het besluit laat Parijs veel speling - weer tot woede van Zalm.

De maanden erop wordt het steeds duidelijker: Duitsland en Frankrijk hebben niet alleen in 2002, maar ook in 2003 en vrijwel zeker ook in 2004 een te hoog tekort. De Commissie stelt voor om dat allemaal onbestraft te laten, op voorwaarde dat boetes wel mogelijk zijn bij een te hoog tekort in 2005. Op 25 november stemmen de ministers na een marathonzitting tegen: ze willen dat er in het geheel geen boetes worden opgelegd. Zalm boos.

De kwestie leidt tot een botsing tussen Nederland en Duitsland. Tijdens de top in december zegt Duitsland dat Nederland de sfeer in Europa vergiftigt met zijn harde opstelling.

Begin dit jaar blijkt dat de juridische dienst van de Europese Commissie ruimte ziet voor een zaak bij het Europees Hof. Een week later nemen de commissarissen dit vergaande besluit. Het getouwtrek rond het stabiliteitspact gaat een nieuwe fase in.