Kosten van diners rezen ook voor tsaren de pan uit
Bij koning Willem-Alexander aan tafel aanschuiven zit er niet zomaar in. Wie toch even die chique sfeer wil proeven, kan tot 1 maart terecht op de tentoonstelling ”Dining with the Tsars”, dineren met de Russische tsaren, in museum Hermitage Amsterdam.
Bij de fraai gedekte tafels met exclusieve serviezen moeten bezoekers „het idee krijgen dat zij net voor het diner even ronddwalen door de paleiszaal en zo zelf mogen aanschuiven bij de tsaar”, zo zei museumdirecteur Cathelijne Broers vorige week voorafgaand aan de opening van de expositie.
Voordat een gast bij de Russische vorst kon aanschuiven was er al veel gepasseerd, lichtte Marlies Kleiterp (hoofd tentoonstelling) toe. „Allereerst de uitnodiging natuurlijk. Die kon je niet afslaan. Daarna kwamen de vragen: Wie zal ik ontmoeten? Wat moet ik aantrekken? Dat laatste was niet alleen een vraag voor de vrouwen, maar zeker ook voor de mannen.” In de eerste expositieruimten wordt het verhaal over de voorbereidingen voor het diner verteld. Ook de culinaire kant krijgt aandacht.
Voor de diners en grote feesten golden strakke regels. „Vooral tsarina Catharina de Grote (regerend van 1762 tot 1796) wilde dat haar gasten zich eraan hielden. Regel 1: Zet bij binnenkomst niet alleen uw hoed en degen af, maar ook uw rang en afkomst. Een andere luidde: Eet smakelijk, drink met mate, zodat u rechtop het feest kunt verlaten.” Tijdloze regels.
Kosten
In de grote zaal van het Amsterdamse topmuseum proeft de bezoeker de sfeer van de galadiners. Op zes grote tafels staan evenzoveel zeldzame serviezen uitgestald, alsof de gerechten zo kunnen worden binnengebracht. „De diners van de tsaren waren vaak exorbitant. De kosten voor de Romanovs rezen de pan uit.”
Vooral onder tsarina Catharina de Grote nam de Russische bal- en banketcultuur extreme vormen aan. Tijdens de grote diners van deze „koningin van de feestelijkheden” kwamen soms honderden gerechten op tafel en kwamen duizenden bezoekers op de bals af.
De Nederlandse Marie Cornélie van Wassenaer Obdam was in de 19e eeuw ooggetuige van feesten aan het Russische hof. Zij bezag die met ongeloof. Alles was groots, zo schreef zij in haar aantekeningen. Marie Cornélie was in het gevolg van Anna Paulowna en de latere koning Willem II in Sint-Petersburg. De verteller van de audiotour die bij de expositie hoort, laat haar aan het woord over haar belevenissen.
Einde
De laatste tsaar, Nicolaas II (op de troon van 1894 tot 1917), en zijn vrouw –de gelovige Alexandra– gaven er niet veel om, maar organiseerden in lijn met de traditie wel grootse bals. Zij waren daarbij zelf zo kort mogelijk aanwezig. „Met hun aftreden verdween de bal- en banketcultuur die ooit tot de verbeelding van alle Europese hoven sprak”, vertelt een van de medewerkers van de Hermitage staand bij een van de stijlvol gedekte tafels.
De conservatrice is trots, „want niet eerder is zo veel porseleinen serviesgoed uit de Hermitage Sint-Petersburg in Nederland te zien geweest. Haar rijke collectie Europees porselein telt meer dan 15.000 delen, aangeschaft door of geschonken aan de tsarenfamilie tussen 1745 en de jaren voor de Eerste Wereldoorlog. Meer dan duizend stuks ervan zijn nu in Amsterdam te zien.” De serviezen zijn gemaakt door beroemde porseleinfabrieken als Meissen, Sèvres, Gardner en Wedgwood.
Op de grote tafels staan ze uitgestald. Op de ene het Groene Kikkerservies (Wedgwood, Engeland) van Catharina de Grote. Een tafel verder het topstuk van de expositie: een deel van het bijna duizenddelige Cameeënservies (Sèvresporseleinfabriek, Parijs). Ook de serviezen van latere tsaren zijn indrukwekkend mooi en betekenisvol vanwege de Europese geschiedenis die er onlosmakelijk mee verbonden is.
IJscoupes
De serviezen staan op dik damast. Ze zijn conform de etiquette opgesteld, aangevuld met uitbundige tafeldecoraties, verguld kristallen glaswerk, kandelaars, vazen, gedetailleerd zilverwerk. De wanden zijn in stijl aangekleed.
Van de serviezen zijn veel uiteenlopende onderdelen te bewonderen, van koelers voor likeurflessen en ijscoupes tot aan peper-en-zoutstellen en tafelfiguurtjes toe.
Smakelijke maaltijd!
Koning leent servies uit
De expositie heeft op het laatste moment ook nog een Nederlands tintje gekregen. Koning Willem-Alexander gaf toestemming voor het tentoonstellen van twintig handbeschilderde borden uit het bezit van de koninklijke familie.
De borden behoren tot het Russische servies van grootvorstin Anna Paulowna. Zij ontving het servies in 1816 van haar broer tsaar Alexander I voor haar huwelijk met prins Willem Frederik, de latere koning Willem II. Anna Paulowna nam het servies als bruidsschat mee naar Nederland.
Zeldzame tafelstukken uit het servies worden door de koning en koningin gebruikt bij staatsdiners in het Paleis op de Dam in Amsterdam. De borden zelf worden vanwege de kostbaarheid en kwetsbaarheid niet meer gebruikt bij diners.
Hoe groot het servies precies is geweest is niet bekend, maar het moet vele honderden stukken hebben omvat. Naast de handbeschilderde borden bestond het servies uit soepterrines, vele schalen van verschillend formaat, 288 platte en 120 diepe borden.
Het servies is vormgegeven in Russische empirestijl, met rijke decoraties. Elk bord bevat een ander tafereel, onder meer spelende kinderen, putti en beelden uit Sint-Petersburg en omgeving. De afbeeldingen moesten Anna herinneren aan haar geboorteland. Verschillende borden zijn beschilderd door de beroemde schilder F. Faber uit Brussel.
