„Wij vliegen daarheen”, zegt de psalmist. Dat was mijn gedachte toen we dinsdagmiddag opstegen van vliegveld Eindhoven. Het vliegtuig komt van de grond en op grote hoogte komt alles in een ander perspectief te staan. Genoeg stof tot nadenken.

De vliegreis bracht mij naar Rome, samen met een oud-belijdeniscatechisant die daar gaat studeren. Reisdoel: de internationale conferentie ”Rerum Novarum”, die vandaag en morgen wordt gehouden. Graag leg ik het onderwerp van deze conferentie uit.

”Rerum Novarum” (letterlijk: nieuwe zaken) is de titel van een encycliek die paus Leo XIII in 1891 uitgaf. Deze handelt over het sociale leven. De moderne tijd van de negentiende eeuw heeft veel veranderingen gebracht in sociale structuren in de samenleving.

Ook de Rooms-Katholieke Kerk moest omgaan met die veranderende maatschappij. ”Rerum Novarum” gaat daarom vooral over de sociale leer van de Rooms-Katholieke Kerk.

Verandering

Deze twee dagen in Rome gaan echter over meer. De negentiende eeuw was een tijd waarin men zich moest bezinnen op de gevolgen van de verlichting. De wetenschap veranderde en de maatschappij volgde in die verandering. Door onder meer de Franse Revolutie, de filosofie van Immanuel Kant en het denken van Karl Marx kwam alles in een ander licht te staan. Het christendom ging op zoek naar antwoorden in een tijd van ”nieuwe zaken”.

In Nederland wilde vooral het neocalvinisme van dr. A. Kuyper en dr. H. Bavinck het gereformeerde belijden „in rapport met de tijd” brengen. Kuyper en Bavinck waren ervan overtuigd dat de gereformeerde theologie het gesprek moest aangaan met de moderniteit.

Daarin stonden zij niet alleen. Ook de Rooms-Katholieke Kerk en de theologie zochten naar wegen om het gesprek blijvend aan te gaan. Zo kwam bij de rooms-katholieken het zogeheten neothomisme op, een leer die hoofdzakelijk was gebaseerd op de werken van Thomas van Aquino, de scholasticus uit de dertiende eeuw.

Wereldkerk

De vraag rijst: wat kunnen wij in onze postmoderne tijd van die tijd leren? De negentiende-eeuwse worsteling met vragen over Schrift, belijdenis en actualiteit is ook de onze. Hoewel de fronten zich verplaatsten, blijft de strijd dezelfde.

Het waren vooral de pausen Pius IX, Leo XII en Pius X die belangrijke encyclieken hebben uitgegeven over de moderne tijd. Gisteren bekeek ik hun graven. In het Vaticaan hield de paus audiëntie en preekte hij over het geloof. Ik heb gekeken en geluisterd. Indrukwekkend? Ja, want zo zie je iets van de wereld­kerk, die bestaat uit een grote diversiteit aan mensen, volken en talen. Overtuigend? Nee, want wat zie je ook veel menselijks. En pausen, hoe groot hun beelden in de Sint-Pieterkathedraal ook zijn, „vliegen daarheen.” Alleen Gods Woord bestaat in eeuwigheid. Daarin moeten we de antwoorden zoeken op Rerum Novarum, de nieuwe zaken.