„Eerste satelliet gaf Nederland prestige”
DEN BURG (ANP). Prestige en kennis. Dat kreeg Nederland door zijn eerste satelliet, de Astronomische Nederlandse Satelliet (ANS). Zaterdag is het precies 40 jaar geleden dat de sonde de ruimte in ging, op 30 augustus 1974. Het project kostte ongeveer 100 miljoen gulden. „Het heeft zich zeker terugbetaald. Onze industrie heeft na de missie veel opdrachten gekregen”, zegt de inmiddels 93-jarige natuurkundige Kees de Jager. Hij was betrokken bij de wetenschappelijke onderzoeken van de satelliet.
ANS keek een paar jaar lang naar de sterren, van de lancering in 1974 tot de ondergang in de dampkring in 1977. De Jager leidde een team dat zocht naar röntgenstralen die werden uitgezonden door hemellichamen. „Die straling ontstaat bij een temperatuur van tientallen miljoenen graden. Dat was iets nieuws, waar we nog niets van wisten. We ontdekten bijzondere explosies.” Hoe bijzonder het ook was, twijfel had De Jager niet. „Wat we zagen, was vreemd, maar de metingen waren zo goed en zo mooi, daar kon je niet aan twijfelen. We zagen een nieuw verschijnsel. We kregen beter inzicht in het heelal. Je gaat zo de gekke dingen en vreemde structuren beter begrijpen.”
Het idee voor de Neder-satelliet ontstond in de jaren 60. Europa begon aan een eigen ruimtevaartprogramma te werken, met een voorloper van de ruimtevaartorganisatie ESA. De opdrachten, en dus het geld, zouden worden verdeeld over de deelnemende landen. De Nederlandse industrie wilde laten zien wat ze in haar mars had. „Bedrijven als Philips en Fokker zeiden: de Britten en de Fransen hebben alle experimenten al gedaan, wij zullen altijd aan het kortste eind trekken en nooit aan de beurt komen. We moeten laten zien dat we zelf een satelliet kunnen bouwen en runnen.”
De regering was aanvankelijk huiverig, maar ging in 1970 overstag na aandringen. 50 miljoen gulden, zo veel mocht de hele missie kosten. De Jager: „Ik hoor nog iemand zeggen bij een vergadering: dat kan nooit voor 50 miljoen, dat wordt minstens het dubbele. Fokker-directeur Greidanus, die het project leidde, zei tegen hem: dat moet je niet zeggen.” Halverwege de bouw bleek dat het inderdaad twee keer zo duur werd. „Toen kon het kabinet niet meer terug.”
Vier jaar later was het werk klaar en ging ANS de ruimte in. De lancering ging echter mis. De satelliet kwam in een verkeerde baan terecht. Dat de sonde niet verloren ging, was te danken aan een nieuwigheid die de Nederlanders hadden ingebouwd. Voor het eerst kon de boordcomputer van een satelliet opnieuw worden geprogrammeerd. De mensen achter de missie stelden de satelliet in op zijn nieuwe baan. Daardoor kon het onderzoek alsnog beginnen.
ANS is een afkorting, maar de satelliet heeft zijn naam ook aan iets anders te denken. „Elke waarheid heeft een verdere waarheid. De vrouw van Greidanus van Fokker heette Ans”, zegt De Jager.
