die pleit voor bijbels gefundeerde voorlichting aan alle lagen van de bevolking. Zoals Immanuel Kant werd opgewekt uit zijn dogmatische sluimeringen door het lezen van Hume, ontwaakte ik uit mijn culturele malaise door me te verdiepen in enkele recente ontwikkelingen op het terrein van de medische wetenschap. Deze ontwikkelingen zullen het leven van onze kinderen en kleinkinderen diepgaand kunnen beïnvloeden.

Kruispunt

Na mijn terloopse en wat korte zoektocht moest ik concluderen dat de ethische vragen waarvoor de biotechnologie ons stelt, enorm belangrijk zijn. We bevinden ons op een kruispunt, waarop letterlijk de toekomst van het menselijk geslacht op het spel staat. Ik bedoel niet de overleving van het menselijk ras, maar iets veel onheilspellenders: de verandering van het concept van wat het betekent om mens te zijn. De vraag is niet óf toekomstige generaties zullen leven; de vraag is hóé toekomstige mensen -als we ze al mensen kunnen noemen- zullen zijn. We moeten de mogelijkheid die Huxley beschrijft in zijn boek ”Brave New World” (Ned. vert. ”Heerlijke nieuwe wereld”) onder ogen zien en ons afvragen: Is er iets wat we kunnen doen om te voorkomen dat de toekomst door en door tragisch zal zijn?

Als christenen voorstellen om het gebruik van biotechnologie te beperken, krijgen ze te maken met grote tegenstand vanuit de niet-religieuze gemeenschap. Niet-christenen beweren vaak dat de kerk zich altijd tegen wetenschappelijke vooruitgang heeft verzet. Denk bijvoorbeeld aan het officiële verweer van de kerk tegen Galileo Galileï en aan het religieuze verzet tegen de pokkenvaccins, omdat de ziekte een oordeel van God was, dat we niet mochten bestrijden. De kerk heeft zich vaak verzet tegen wetenschappelijke vooruitgang en haar kan verweten worden dat ze achterloopt in haar idee van het goed dat de wetenschap kan doen.

De bal terugspelen

De argumentatie uit dit kamp gehoord hebbend, moeten we de bal terugspelen door te verzekeren dat christenen niet tegen wetenschappelijke en medische vooruitgang zijn, maar die juist enthousiast aanmoedigen. We moeten echter ook weigeren te accepteren dat alles wat mensen wetenschappelijk gezien kunnen doen ook gedaan moet worden, vooral als de identiteit van het menselijk ras op het spel staat.

Want inderdaad zouden bepaalde biotechnologische kwesties die nu veel aandacht trekken -stamcelonderzoek, klonen, in vitro fertilisatie, enzovoorts- onze opvatting van wat het betekent om mens te zijn dramatisch kunnen veranderen.

Het hoeft geen betoog dat de kerk vaak te laat gereageerd heeft op culturele en morele uitdagingen. Met betrekking tot biotechnologie moeten we oppassen de fouten uit het verleden niet te herhalen. We moeten de culturele trends en de publieke opinie sturen in plaats van erop te reageren. Hoe vaak hebben we niet gehoord dat we Gods wereld moeten bebouwen en bewaren. In dit artikel bespreek ik enkele fundamentele vragen die naar mijn mening van levensbelang zijn voor de discussie rond biotechnologie en bio-ethiek.

De christelijke theologie leert dat mensen geschapen zijn met niet alleen een lichaam, maar ook met een ziel, die eeuwig blijft leven. Aangezien christenen ook leren dat bij de dood de ziel van een gelovige naar de hemel gaat terwijl het lichaam op aarde blijft, is de ziel dus te scheiden van het lichaam. We verwerpen het cartesiaanse dualisme, dat zo’n radicale scheiding tussen de ziel en het lichaam veronderstelt dat het ene het andere niet kan beïnvloeden. Wel houden we vol dat de ziel in voldoende mate van het lichaam gescheiden is om op zichzelf te kunnen bestaan.

Ziel en lichaam

De ziel en het lichaam samen maken het ”imago Dei”, het beeld van God in de mens, uit. De Bijbel vertelt nergens precies wat het beeld van God is; maar het houdt in ieder geval ons vermogen in om met God, anderen en de schepping om te gaan als morele schepsels, die een aangeboren besef hebben van verantwoordelijkheid voor onze daden.

Ongelovigen hebben nooit een bevredigende verklaring kunnen geven voor het bestaan van de menselijke ziel. Het reductionisme van Hobbes en andere materialisten is bijvoorbeeld zeer onbevredigend, terwijl de bijbelse gegevens de menselijke observaties en ervaringen bevestigen. Hoewel er onduidelijkheden zijn over zowel de oorsprong van de ziel als haar relatie tot het lichaam, betekent het feit dat we geen precieze antwoorden op sommige vragen hebben niet dat we afstand moeten doen van het bijbelse gegeven dat de natuur van de mens uniek is. Inderdaad, alles wat we weten over mensen -hun vermogen om te denken en te begrijpen, hun wil en verantwoordelijkheidsgevoel- bevestigt de bijbelse noties.

Iedereen uniek

Ongeacht de oorsprong van de ziel en haar relatie tot het lichaam, is ieder mens uniek en bezitten we aangeboren menselijke waardigheid. Experimenteren met het scheppen van een mens naar ons beeld is knoeien met wat in de eerste plaats het meest heilige is, en wat in de tweede plaats alleen aan God Zelf toekomt. We moeten de integriteit van de mensheid bewaren; we mogen mensen niet veranderen naar onze grillen en voor doelen.

In de geschiedenis van de val, zoals beschreven in Genesis, lees je dat Adam en Eva van de verboden vrucht namen om die te eten, verleid door de belofte „Gij zult als God wezen, kennende het goed en het kwaad.” De wens om als God te zijn heeft zich altijd geuit in tirannie van mensen over andere mensen, het idee dat we het hoogste en grootste van Gods schepping kunnen uitbuiten.

God was zo genadig om grenzen te stellen aan de mogelijkheden van de mensen. Adam en Eva werden om een bijzondere reden uit de hof verbannen: „Nu dan, dat hij zijn hand niet uitsteke en neme ook van de boom des levens, en ete, en leve in eeuwigheid” (Gen. 3:22). God bedoelde niet dat we eeuwig zouden leven in dit aftakelende lichaam, dat besmet is met de zonde.

Als de biotechnologie te ver doorgevoerd wordt, zou die ons de illusie geven dat we onbeperkt van de boom kunnen eten. Een bedrijf met de naam Alcor specialiseert zich in het diepvriezen van mensen na hun dood, om ze in de toekomst weer tot leven te wekken. Het idee is dat een lang leven en een goed leven hetzelfde zijn. De Schrift leert echter dat er meer in het leven is dan een simpel zoeken om het te verlengen met alle mogelijke middelen. Als christenen moeten we ingaan tegen de gedachte dat ’langer gelijk is aan beter’ en dat een lang leven nagestreefd moet worden, ongeacht de kosten.

Als het gaat om bio-ethische zaken moeten christenen ook de strijd aangaan met de opvatting dat alles wat gedaan kan worden, ook gedaan móét worden, en ook met de opvatting dat wetenschappelijke doorbraken altijd gebruikt zullen worden voor goede doelen en nooit voor het kwaad.

Menselijke grillen

Het is Gods bedoeling geweest dat kinderen voort zouden komen uit een intieme seksuele eenheid en zowel een vader als een moeder achter zich zouden hebben. Nu genetische en reproductieve technologieën zich verder ontwikkelen, zullen kinderen meer en meer geproduceerd worden volgens de ideeën van biologen en de persoonlijke grillen en wensen van iedereen die vader of moeder wil worden.

Kinderen die ontstaan in kweekschaaltjes en ter wereld komen met behulp van kunstmatige inseminatie, draagmoeders en andere technieken, lopen vaak tegen enorme obstakels aan in de ontwikkeling van een gevoel van identiteit. Kinderen die gekloond worden, zouden nog grotere problemen kunnen krijgen. Dr. Leon Kas vroeg zich af: „Het gezin wordt in een steeds onpersoonlijker wereld in toenemende mate de enige instelling waarin iedereen geliefd is niet om wat hij doet of maakt, maar gewoonweg omdat hij bestaat. Kan onze mensheid de vernietiging van het gezin overleven?”

Iemand heeft gezegd dat de storm van klonen, eugenetica en menselijke manipulatie ons zal overvallen - de druppels beginnen al te vallen. Wij als ambassadeurs van de Allerhoogste mogen niet onderuitgezakt in een stoel domweg naar de wind en de regen kijken. We moeten de bio-ethische storm het hoofd bieden in plaats van te schuilen onder onze christelijke ’paraplu’s’. Het is onze opdracht om een stevige, bijbels gefundeerde antropologie te ontwikkelen, die ons zal helpen de biotechnologie te evalueren en rationele grenzen te stellen aan de vorderingen van de wetenschap.

Volksbeweging

Bij het zoeken naar zulke grenzen moeten we vier dingen doen.

In de eerste plaats moeten we een duidelijk geluid laten horen aan zowel gewone mensen als specialisten. Tenzij we een beweging van het volk vormen, zal onze wens om het tij te keren niet vervuld worden. Op het terrein van de biotechnologie staan we voor een enorme taak. De complexiteit van vele wetenschappelijke processen is moeilijk te doorgronden, de gevolgen voor de praktijk zijn slechts vaag bekend. Daarom moeten we zo eenvoudig, maar ook zo duidelijk mogelijk communiceren.

In de tweede plaats moeten we onze politici duidelijk maken wat er speelt. Veel politici echter hechten vooral belang aan de uitkomst van opiniepeilingen. Reden te meer om het publiek duidelijk te maken wat de gevolgen van diverse wetenschappelijke ontwikkelingen zijn.

In de derde plaats moeten we het taalgebruik zuiver houden. Altijd als mensen willen knoeien met menselijke wezens, worden vervangende woorden gebruikt om ons ongevoelig te maken voor de verschrikkelijke realiteit. Toen het Amerikaanse Congres bijvoorbeeld late abortus verbood, reageerde een vertegenwoordiger van een pro-abortusorganisatie: „Dus het Congres heeft een medische procedure verboden… volgende punt?”

Je kunt je voorstellen dat het doden van zieke mensen „het schenken van non-existentie aan individuelen” genoemd zou kunnen worden; het afdanken van verzwakte mensen zal omschreven worden als „het zoeken naar de perfectie van de soort.” De moraal zal verworden tot biologie en over ethische begrippen zal gesproken worden in puur klinische termen.

Sterkste wapen

Ten slotte moeten we er ons als christenen steeds maar van bewust zijn dat ons sterkste wapen de boodschap van het Evangelie van Christus is. Gelukkig predikt het Evangelie niet alleen vergeving van onze zonden, maar geeft het ons ook nieuwe verlangens en verheldert het onze visie op de grote levensvragen. Velen van ons kennen mensen die overtuigde voorstanders van abortus waren, maar toen ze tot bekering kwamen, veranderde hun kijk op abortus onmiddellijk.

Toekomstige generaties zouden de beschuldigende vinger naar ons uit kunnen steken en vragen: „Waarom hebben jullie je niet verzet tegen die „heerlijke nieuwe wereld” met haar potentieel om mensen te ontmensen en de gezinsstructuur te vernietigen?”

Ik geloof dat God ons met betrekking tot de biotechnologie als het ware een bal toespeelt - wij moeten niet aan de zijlijn blijven staan, maar deelnemen aan de strijd.

De auteur is theoloog en jurist.