Tot op heden speelde islamitisch bankieren zich voor het oog van westerse waarnemers af in de schaduw. De toenemende belangstelling uit het Westen is van recente datum, en wordt deels gevoed door de vraag of financiering van terroristische activiteiten soms een niche is die vermogensbeheerders uit de islamitische wereld graag voor hun rekening nemen.

Het kenmerkende onderscheid van islamitische met westerse banken is het renteverbod. Een strenge uitleg van de koran maakt van financieringsactiviteiten zodoende een lastige aangelegenheid. Inventieve geesten in de moslimwereld hebben eeuwenlang geprobeerd een antwoord te vinden op deze uitdaging. Bankieren zonder het rente-instrument blijkt daadwerkelijk mogelijk te zijn. Ook vermeend westerse geldelijke ondeugden zoals het witwassen van zwart geld zijn trouwens mogelijk bij islamitisch bankieren.

Kleinschalig
De Neue Zürcher Zeitung constateerde onlangs met een waar fingerspitzengefühl voor bankiersactiviteiten buiten de Alpenrepubliek dat islamitisch bankieren zich sinds de jaren zeventig „met de snelheid van een komeet” aan een tot dan toe rudimentaire status heeft ontworsteld. Als reden voert de Zwitserse kwaliteitskrant aan dat steeds meer moslims hun geld ”halal”, dat wil zeggen volgens de regels van de koran, apart willen zetten.

Naar schatting 100 tot 200 miljard dollar worden inmiddels volgens de voorschriften van Mohammed aangewend voor financieringsactiviteiten. In Sudan, Iran en Pakistan dient ook de staat zich aan islamitische financieringsregels te conformeren. In de meeste andere Arabische landen bestaan islamitische instituten die parallel aan banken naar westelijk voorbeeld hun diensten aanbieden. Aan de andere kant hebben westerse giganten als Citibank en UBS islamitische financieringsfondsen in hun pakket.

Grootste islamitische banken zijn al-Baraka en Dar al-Mal al-Islami. Beide instituten zijn in handen van machtige Saudi’s. Op het Saudi-Arabische schiereiland heeft echter, paradoxaal genoeg, slechts één louter islamitisch instituut (al-Raji) een banklicentie. Protectionistische neigingen gaan kennelijk voor de strenge leer, vermoedt de Neue Zürcher Zeitung.

Wie ”halal” investeert, kan zich verheugen in de geruststellende gedachte dat hij zijn geld niet steekt in projecten die met alcohol, varkensvlees of pornografie van doen hebben. Maar het belangrijkste uitgangspunt blijft dat voor het uitlenen van geld geen rente wordt gevraagd, en dat risicovolle financiële producten zijn verboden. Geen derivaten dus, maar óók geen doorsnee verzekeringen. Daarmee behoren aandelen in die sector vanzelfsprekend ook tot de not done’s.

Hoe bankiert een moslim dan wel? Bijvoorbeeld door middel van financial lease (waarbij de geldlener de economische eigendom heeft, daarop afschrijft, en de geldschieter de juridische eigendom heeft), of door middel van een joint venture (waarbij geldschieter en geldlener samen een onderneming starten). Islamitisch bankieren dreigt in zekere zin zelfs aan zijn eigen inventiviteit onder te gaan. Zo is volgens de experts een beetje moslimbankier, alle ”halal” ten spijt, exact op de hoogte van de gangbare rentetarieven.

En dát zijn de getallen die richtinggevend zijn voor de vraag tegen welke prijs een krediet zal worden verstrekt, in welke technische vorm deze ook wordt gegoten. Bovendien hebben islamitische geldschieters, net zoals hun westerse voorbeelden, de gewoonte vooral winsten te willen delen. Verliezen komen voor rekening van de geldlener, wat de overeenkomst met verboden rentepraktijken alleen maar groter maakt.

De kracht van de islamitische banken ligt in kortetermijnfinanciering. Want vanwege de religieuze binding is de loyaliteit van klanten groot. Op langere termijn maakt het ondanks alle inventiviteit starre stelsel het nogal lastig tijdig op ontwikkelingen in te spelen. De wetenschap van ”Islamic Finance” kent zo zijn eigen vraagstukken. Het kleinschalige karakter is er zo een. Momenteel worden pogingen ondernomen internationale normen op te stellen voor islamitische banken, om daarmee de transparantie te bevorderen.

Bevriezen
Nu kan transparantie ook nadelen met zich meebrengen, bijvoorbeeld als terroristen daardoor hun gelden minder gemakkelijk zouden kunnen verdonkerhalvemanen. Pakistan, sinds kort bondgenoot van het Westen in de strijd tegen het terrorisme, heeft een slechte naam hoog te houden.

In het oog sprongen afgelopen maand verder islamitische liefdadigheidsorganisaties. Vanwege hun natuurlijke affiniteit met sociaal ’engagement’, vloeit het geld dat deze clubs beheren in veel gevallen niet naar islamitische banken. Zou het al-Qaida-netwerk van Osama bin Laden via deze islamitische kanalen geld over de wereld sluizen?

Het antwoord blijft nog uit. Maar gelet op de religieuze en sociale achtergrond en motivatie van de werknemers van islamitische banken, sluit een kenner van de branche niet uit dat in deze instituten wel eens „een vraag te weinig wordt gesteld” naar de herkomst en bestemming van de geldstromen. Bovendien hebben terroristen er alle belang bij hun financiële activiteiten af te wikkelen in een omgeving waarin de kans op ontdekking, gevolgd door bevriezing van tegoeden, het geringst is.

Overigens, de terroristische markt kan waarschijnlijk nog altijd evengoed worden bediend door seculiere geldschieters uit het Westen die via de Caymaneilanden opereren.