Een hoge, grijze betonnen muur bij een basketbalveld aan de rand van het terrein herinnert nog het meest aan het gevangenis­verleden van het complex aan de Dwarsweg in het Utrechtse dorp. Er woont inmiddels een kleine groep alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama’s). Het betreft 37 jongens, van wie er 18 uit Eritrea komen en 6 uit Syrië. „Voor de bewoners is een ontwerpwedstrijd uitgeschreven. Binnenkort geven de jongens samen met vrijwilligers de muur meer kleur”, meldt manager bijzondere opvang Peter van Buuren van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA).

De eind 2010 gesloten jeugd­gevangenis is een van de nieuwe opvanglocaties die het COA deze maanden in gebruik neemt. In leegstaande kazernes, zoals in het Brabantse Budel, (jeugd)­gevangenissen (Doetinchem, Overloon, Den Helder) en de oude rechercheschool in Zutphen worden in hoog tempo centra ingericht om de toestroom van asielzoekers aan te kunnen.

Van Buuren is blij met de locatie in Overberg. „De gebouwen waren al opgedeeld in afdelingen, zodat we de jongeren goed in groepen kunnen huisvesten naar de mate van zelfredzaamheid en de behoefte aan be­geleiding. Geweldig is ook dat 
er sportvelden en een gymzaal zijn. Dan hoeven we niet voor een paar avonden in de week 
een zaal te huren.”

Veel inwoners van Overberg waren heel wat minder content toen ze in mei hoorden over de nieuwe bestemming van de jeugdgevangenis. Ze voelden zich overvallen door de aan­kondiging dat er ongeveer 200 ama’s naar het dorp in de gemeente Utrechtse Heuvelrug zouden komen, verhoudingsgewijs een fors aantal op de ruim 1300 inwoners die Overberg, inclusief het omringende agrarische gebied, telt. „De onrust in de buurt is afgenomen. Niet iedereen vindt het asielzoekerscentrum in de directe omgeving even prettig. In de praktijk blijkt het tot op heden mee te vallen”, zegt Frits Westendorp, voorzitter van het buurtcomité dat de Overbergers vormden voor overleg met het COA, de gemeente en andere instanties.

„Van de asielzoekers die er sinds juni zijn gekomen, merken we weinig. Dat komt ongetwijfeld ook doordat de instroom niet meteen zo groot is”, aldus Westendorp.

Wel merken Overbergers dat de jongeren niet altijd weten welk gedrag gewenst is. „De jongens hebben blijkbaar nog wel wat bijscholing nodig in wat we hier in Nederland gewoon zijn te doen en te laten. Soms fietsen ze naar Veenendaal om daar boodschappen te doen, en als ze terugkomen, gaan ze met z’n allen in een weiland bier zitten drinken. De rommel laten ze daarna liggen. Het verbaast ons trouwens dat ze op die leeftijd aan bier kunnen komen.”

„Ook is het voorgekomen dat jongens in een van de warmste nachten op straat rondzwierven en behoorlijk wat lawaai maakten”, vertelt de buurt­bewoner. „Of ze staan uitgebreid te bellen voor de oprit van een woning. Over de overlast is met de leiding van het centrum gesproken. We verwachten dat de bewoners nog eens goed geïnstrueerd worden.”

Van Buuren kent sommige klachten. „Het is niet altijd na te gaan of de jongeren over wie wordt geklaagd inderdaad bewoners van ons centrum zijn. Die opvoedkundige taak hebben we al. Onze jongeren moeten weten wat in Nederland wel en niet kan. We spreken hen aan op hun gedrag en nemen ook maatregelen als dat nodig is.”

Voor de bewoners, die onder andere ook uit Gambia, Sierra Leone, Nigeria en Somalië komen, heeft het centrum in Overberg ondertussen zo’n dertig begeleiders in dienst. De voormalige jeugdgevangenis is zover omgebouwd dat er negentig tieners kunnen worden opgevangen. Binnen enkele weken komen er nog eens 48 plaatsen bij, waarna de overige ruimten in orde worden gemaakt om op termijn de voorziene 200 jongeren te kunnen herbergen. De cellen van de jeugdgevangenis worden vertimmerd tot kamers, met deuren zonder luik, die ook van binnenuit te openen zijn. „Ze zijn ook ruimer, doordat de toiletblokken worden weg­gebroken”, aldus Van Buuren.

De ama’s in Overberg hebben zich onlangs voor asiel in Nederland gemeld en zijn in afwachting van nader onderzoek en de drie maanden durende asielprocedure voor een eventuele verblijfsvergunning. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) heeft enige achterstand in het verwerken van asielaanvragen. Voor de jongeren –tot nu toe alleen jongens, geen meisjes– beginnen in september internationale schakelklassen. Deze weken is er een zomerschool; vrijwilligers geven drie keer per week lessen Nederlands.

Vanuit Overberg en omgeving hebben zich voor het asielzoekers­centrum rond de zeventig vrijwilligers gemeld, die zich behalve voor de zomerschool ook inzetten voor sport- en spelactiviteiten en voor de winkel waar bewoners kleding kunnen kopen. Van Buuren bereidt ondertussen de komst van meer ama’s voor. „Binnenkort komen er iedere week tien tot twintig jongeren bij.”

Een flesje water namens de kerken

Een schrijfmap, pen, slippers, sleutelhangers, een beachballset en nog veel meer bevatten welkomst­pakketten die nieuwkomers in het Overbergse asielzoekerscentrum ontvangen namens kerken in Overberg, Veenendaal en Amerongen. Ook een flesje water, omdat dat in het land van herkomst vaak het eerste is waarnaar reizigers na een lange tocht verlangen.

Met de christelijke organisatie Gave overleggen de kerken wat ze verder voor de jeugdige asielzoekers kunnen betekenen. Jongeren in de hervormde gemeente in Overberg zijn al kleding aan het inzamelen. „Willen jullie in je kledingkast op zoek gaan naar kledingstukken die je wel kunt missen en aan een leeftijdsgenoot wilt geven?” aldus een oproep. „Alle soorten kleding, schoenen, slippers, bij voorkeur maat XS, S en M, ook accessoires zoals riemen en kettingen. We hopen dat we met elkaar heel veel kleding kunnen verzamelen om een warm welkom te geven aan de asielzoekers die in Overberg hun intrede doen.”