Deze maand wordt er een voorlopig rapport verwacht van de Nederlandse Onderzoeksraad Voor Veiligheid (OVV), die leidinggeeft aan het internationale onderzoek. Regelgeving van de internationale burgerluchtvaartorganisatie ICAO schrijft voor dat de eerste bevindingen binnen dertig dagen moeten zijn vastgesteld. „Het uiteindelijke speurwerk kan wel een jaar in beslag nemen”, zegt advocaat J. W. Koeleman, gespecialiseerd in vliegrampen.

Waardoor stortte het toestel neer? Als het een aanslag was, wie pleegde die dan? Met welke bewapening, en waar kwam die vandaan? Dachten de daders dat ze een militair vliegtuig op de korrel namen? Het zijn vragen die om een antwoord roepen.

Als het vliegtuig plotseling uit de lucht geschoten werd, zal de cockpitvoicerecorder, die de gesprekken van de piloten registreert, nauwelijks informatie opleveren, verwacht Koeleman. Dat kan anders zijn met de andere zwarte doos die inmiddels in de Air Accidents Investigation Branch in het Engelse Farnbo­rough is uitgelezen. „Een inslag zal waarschijnlijk geregistreerd zijn. Mijn ervaring is dat je met de informatie van de zwarte dozen vaak vrij aardig kunt reconstrueren wat er is gebeurd.”

Een onderzoek op de ramplocatie, dat nog nauwelijks mogelijk is geweest door de gevechten in het gebied, blijft van belang. „Beschadigingen aan de brokstukken kunnen erop wijzen dat er dicht bij het vliegtuig een raket is ontploft.” Ook satelliet- en radarbeelden en gegevens van de luchtverkeersleiding kunnen informatie opleveren.

Naast het internationale onderzoek waaraan de OVV leiding geeft, voert de raad zelf een onderzoek uit. Daarin wil hij achterhalen waarom het dagen duurde voordat de passagierslijst met alle 298 slachtoffers compleet was. Normaliter kan die binnen een paar uur op tafel liggen.

Daarnaast kijkt de OVV naar de afwegingen die zijn gemaakt bij de keuze van de vliegroute. Luchtvaartorganisatie ICAO keurt luchtruimen goed, de Europese luchtverkeersleiding Eurocontrol checkt de vluchtplannen. Een directielid van Malaysia Airlines stelde vorige week echter dat dit niet langer toereikend is. De ene luchtvaartmaatschappij vloog wel over Oekraïne, de andere niet, mede doordat in vijf landen, waaronder Engeland en Frankrijk, vliegmaatschappijen door hun inlichtingendienst gewaarschuwd zouden zijn het gebied te mijden. Die informatie zou echter niet met andere landen zijn gedeeld.

Het onderzoek naar de passagierslijst en de vluchtroute is niet aan een termijn gebonden. „Ik verwacht dat het zeker een aantal maanden gaat duren”, zegt een woordvoerster van de OVV.

Naar de politieke aspecten doet de raad geen onderzoek. Die worden wel betrokken in het bredere onderzoek dat de ICAO is begonnen. Daarbij dringt zich de vraag op of de Oekraïense regering geheel vrij te pleiten is. Die zal het luchtruim wellicht niet gauw onveilig willen laten verklaren, omdat ze daarmee toegeeft het gebied niet onder controle te hebben. Bovendien loopt Oekraïne inkomsten mis als maatschappijen omvliegen, want een land ontvangt geld voor elk vliegtuig dat het door zijn luchtruim geleidt.

Hoogleraar internationaal strafrecht G. J. Knoops wees er deze week tegenover het ANP op dat de bewijsvoering in het internationaal strafrechtelijk onderzoek heel lastig wordt. „Als je al verdachten kunt identificeren, is het eerste probleem: Hoe ga je aantonen dat het opzet was? Dat kun je niet zomaar bewijzen. Daar heb je getuigen voor nodig en forensisch, technisch bewijs als ondersteuning.”

Voor dat laatste moeten onderzoekers nu eerst op de rampplek aan het werk.