”Kerkelijk leven in beeld. De Alblasserwaard II”
Auteur: J. P. Neven e.a.
Uitgeverij: Den Hertog, Houten, 2003
ISBN 90 331 1742 8
Pagina’s: 125
Prijs: € 17,50. Wijngaarden en Nieuw-Lekkerland. Wat hebben deze gemeenten met elkaar te maken? Wel, dit: in de eerste gemeente ben ik geboren en gedoopt, in de tweede opgegroeid en ouderling geweest. En laten nu die beide gemeenten aan de orde komen in het boekje ”Kerkelijk leven in beeld. De Alblasserwaard II”. Het verscheen juist op tijd voor mijn dochter om mij er op 5 december mee te verrassen.

Twaalf gemeenten passeren in het boekje de revue: Meerkerk, Molenaarsgraaf, Nieuw-Lekkerland, Nieuwpoort, Noordeloos, Ottoland, Oud-Alblas, Papendrecht, Schelluinen, Sliedrecht, Streefkerk en Wijngaarden. Bijna elk hoofdstuk begint met een korte beschrijving van de historie van kerkgebouwen en inrichting. Daarbij staan enkele -helaas veelal ongedateerde- illustraties.

Hierna volgt een beschrijving van de gemeenten in de periode tussen 1875 en 1950. Centraal daarin staan -met foto’s en tekst- de predikanten die in deze periode de gemeenten gediend hebben. Soms gebeurt dit op een manier die een beetje opsommerig overkomt. Andere keren geven anekdotes en gebeurtenissen kleur aan het verhaal.

Foto’s en teksten maakten het boekje voor mij heel aantrekkelijk. Eerst om door te kijken en daarna om het geheel nog eens door te lezen. Wie van een van de genoemde gemeenten een uitgewerkte kerkgeschiedenis zoekt, moet echter elders zijn.

Vooral hervormd

Kerkgeschiedenis in de Alblasserwaard is vooral hervormde geschiedenis. Van de twaalf beschreven gemeenten kende er slechts één -Noordeloos- een vroege Afscheiding. Twee gemeenten vormden later, vanuit een buurgemeente, een afgescheiden kerk.

In zeven van de twaalf gemeenten leidde de Doleantie tot een nieuwe kerk. Vier gemeenten kenden bij het uitkomen van het boekje nog steeds maar één kerk. Hoe zal dit één jaar na het verschijnen zijn?

Opmerkelijk is dat de gemeente van Nieuw-Lekkerland in deze periode van 75 jaar twee keer een omslag maakte naar een gereformeerde prediking. De eerste keer in 1880. Toen volgde ds. Kalkman een predikant op die maar liefst 52 jaar in de gemeente had gestaan. Na de Doleantie, die in Nieuw-Lekkerland in 1888 plaatsvond, verschraalde de prediking echter opnieuw. In 1919 nodigde de kerkenraad de heer J. Vroegindeweij uit. Nadat hij op een zondagochtend had gepreekt, was ’s avonds de kerk stampvol. Deze omslag vond z’n bevestiging met de overkomst in 1921 van ds. G. Alers uit Middelharnis. Hij heeft in de negen jaar dat hij in Nieuw-Lekkerland stond veel voor de gemeente betekend. Door zijn prediking, maar ook door de oprichting van diverse jeugdverenigingen.

Wijngaarden

De gemeente van Wijngaarden moet het met slechts vijf pagina’s doen. Het minste, maar het betreft misschien ook wel de kleinste en eenvoudigste gemeente. Een aardige anekdote is te vinden over dr. M. H. A. L. H. van der Valk. De tekst voor de intredepreek was opmerkelijk: Hooglied 8:12. Daar staat: „Mijn wijngaard, die Ik heb, is voor Mijn aangezicht; de duizend zilverlingen zijn voor u, o Salomo!” De reden voor deze keus was tweeledig. In de eerste plaats de relatie tussen de wijngaard en Wijngaarden. En verder het feit dat hij bedankte voor Den Bommel op Flakkee, een gemeente die hem 1000 gulden meer aan traktement had geboden…

In verschillende gemeenten vond een ontmoeting plaats tussen predikanten en bevindelijke gemeenteleden, soms uit het gezelschapsleven. We lezen erover in Molenaarsgraaf, Nieuwpoort en Ottoland. Soms is er sprake van geestelijke ontmoeting, soms ook van spanning.

Boeiend is ook de kerkstrijd die er tientallen jaren in Sliedrecht geweest is tussen confessionele en vrijzinnige predikanten. Met name de confessionele ds. Oosterzee stelde zich heel strijdbaar op. De naam van de door hem opgerichte ”Vereeniging tot bestrijding van het ongeloof” spreekt boekdelen. Bijzonder is de overgang van de vrijzinnige predikant ds. Van Santen naar de rechtzinnige richting en het getuigenis van zijn deel krijgen aan de Heere Jezus. Uitvoerig vinden we ook beschreven -hoewel dit iets duidelijker had gekund- het ontstaan van de beide christelijke gereformeerde kerken in Sliedrecht.

Ds. Zaal

Wie een dergelijk boekje samenstelt, kan erop rekenen dat er kritisch gekeken wordt naar namen, getallen en andere gegevens. Ze vormen immers de ruggengraat. Bij Wijngaarden wordt afgesloten met kandidaat B. J. Zijl. Bedoeld zal zijn de latere ds. Zaal. Bij Nieuw-Lekkerland ontbreken dateringen bij foto’s. De vacature tussen de predikanten Van Dorssen en Haverkamp duurde bijna zes jaar in plaats van vier. Misschien toch goed om de drukproef van zo’n type boek even te laten bekijken door iemand uit de gemeente.

Overigens dank ik de samenstellers voor de uurtjes kijk- en leesgenot die ze me hebben bezorgd.