Onderzoek CHE: geestelijke vorming theologiestudent nodig
AMERSFOORT. Het is een boek met portretten, het handboek ”Theologie als beroep. Verhalen van hoop”. Vijf alumni staan met hun levensverhaal symbool voor tal van studenten die theologie studeerden aan de Christelijke Hogeschool Ede. De portretten maken duidelijk dat theologiestudenten persoonlijke vorming goed kunnen gebruiken.
Dr. René Erwich voerde de redactie van het handboek aan. Onder anderen dr. Jan Hoek en dr. Jan Marten Praamsma leverden een bijdrage. Het boek markeert de afronding van het lectoraat geestelijk leiderschap aan de Academie Theologie van de CHE. In het voorjaar werd dr. Erwich herbenoemd als lector. Dit lectoraat neemt officieel een aanvang op 13 november. Het nieuwe onderzoek betreft geloofspraktijken in een veranderende context.
”Theologie als beroep” is de uitwerking van een onderzoek naar de persoon, het geloof en de ontwikkeling van hbo-theologen in opleiding. Ofwel, een onderzoek naar hun binnenkant. Een grote groep alumni –oud-studenten– werd gevraagd om hun geloofsverhaal-in-ontwikkeling aan het papier toe te vertrouwen en tegelijk aan te geven welke rol de opleiding Godsdienst Pastoraal Werk hierin heeft gespeeld. Wat zij beleefden aan de opleiding met het oog op hun spirituele vorming vormt het vertrekpunt van het boek.
Wat opvalt aan deze „spirituele biografieën”, zegt dr. Erwich, is ten eerste dat de persoonlijke ontwikkeling grillig verloopt. Nogal wat studenten dragen psychische problemen met zich mee, zoals depressie en angst. Daarnaast ervaren velen een kloof tussen de eigen overtuiging enerzijds en hun levensstijl anderzijds. „Ze geven aan dat ze een dubbelleven leiden.”
De verwarring en vervreemding die in de studententijd kunnen ontstaan, komen niet alleen voor bij theologiestudenten, relativeert dr. Erwich. Tegelijk geeft hij aan dat de theologieopleiding hier zeker een eigen aandeel in heeft. „Studenten worden uitgedaagd diepgaand te reflecteren op existentiële zaken. Dit kan extra spanning geven.”
Mits dat in een veilige omgeving gebeurt, is dit nuttig, is de overtuiging van dr. Erwich. Een hbo-theoloog die anderen in moei- lijke omstandigheden wil begeleiden, zal zelf door een ontwikkelingsproces moeten gaan. „Het goede nieuws is: de grootste groep komt hier goed doorheen. Tegelijkertijd willen we alert zijn op wat er zich bij studenten afspeelt.”
De oud-studenten, die verder overwegend positief zijn over hun opleiding, tekenen in hun verhalen aan dat persoonlijke vorming meer aandacht zou mogen krijgen. Dr. Erwich valt hen bij. Het doel van de opleiding, zo beschrijft hij in het boek, is dat een student hbo-theologie zich ontwikkelt tot een zogenoemde ”interpretive guide”: een gids die zich bevindt midden in de ruimte tussen de christelijke traditie enerzijds en het leven van de pastorant anderzijds. „Daarbinnen begeleiden ze mensen om samen volk van God te kunnen zijn in de huidige maatschappelijke context.”
Om dit op de juiste manier te kunnen doen, moeten zij zichzelf en hun ontwikkeling kennen, aldus dr. Erwich.
Het gaat namelijk nogal eens mis in het spanningsveld tussen de persoon van de hbo-theoloog, zijn beroepsideaal, zijn bronnen en de weerbarstige praktijk. „Bijvoorbeeld wanneer iemand een sterk besef van roeping mist, of dat juist wél heeft maar draagkracht mist. Of als het beroepsbeeld onevenwichtig en niet realistisch is en een pastoraal werker het gevoel heeft dat hij iedereen moet redden, het zogenaamde messiascomplex.”
Een geestelijk leider functioneert vandaag bovendien in een samenleving die zich van tradities heeft ontdaan, geeft de lector aan. „Zijn gezag is niet meer vanzelfsprekend. Hij moet goed weten waar hij staat en hoe hij zich –met de theologische bagage die hij heeft– dient te verhouden tot wat hij tegenkomt.”
Kortom: oog voor de persoonlijke ontwikkeling van de theologiestudent is nodig. „Tegelijk”, zegt dr. Erwich, „blijft de opleiding Godsdienst Pastoraal Werk een beroepsopleiding. Naast geestelijke vorming is goede intellectuele vorming noodzakelijk.”
Ideeën over hoe persoonlijke begeleiding en het stimuleren van gemeenschapsvorming en geloofsgroei gestalte zouden moeten krijgen, zijn er genoeg. Een van de alumni oppert zelfs het beginnen van een klooster- of leefgemeenschap. De ideeën zijn echter nog niet uitgekristalliseerd. „We zijn een opleiding, geen kerk. Het risico is dat we dan toch weer een soort Bijbelschool worden.”
De student moet een geestelijk leider worden. „Een zwaar begrip en geen onomstreden term”, zegt Erwich. „We bedoelen ermee: het leiderschap dat zoekt wat van de Geest van Christus is, dienstbaar is. Niet: autoritair leiderschap. Dat velen moeite hebben met deze term verraadt een allergie. Maar leiderschap is en blijft nodig.
Een geestelijk leider moet rekening houden met wat hij bij mensen aantreft. Tegelijk wil Ede theologen opleiden die iets durven zeggen. Studenten houden we voor: „Durf duiding te geven, durf te zeggen dat God ons soms een andere weg wijst.” In het boek maken wij duidelijk dat we waardevolle dingen kunnen zeggen over God. Laten we open staan voor wat er speelt en tegelijk durven spreken. Luisterend nabij, hoopgevend handelend. Daarvoor is nodig dat wij goed onderwijs geven en ook goed begeleiden. Vooropstaat dat openheid en kwetsbaarheid van docenten als identificatiefiguren belangrijk zijn.”
Persoon, geloof, ontwikkeling
Het handboek ”Theologie als beroep. Verhalen van hoop” bevat de kern van het onderzoek van het lectoraat geestelijk leiderschap aan de Christelijke Hogeschool Ede. In het onderzoek dat onder deze noemer is uitgevoerd ligt de nadruk sterk op de persoon, het geloof en de ontwikkeling van hbo-theologen-in-opleiding. Anders dan in de eerder verschenen uitgaven die voortvloeiden uit het lectoraat van de theologieopleiding aan de CHE (”Praktijkgericht” en ”Onder spanning”) gaat het in dit boek over de binnenkant van de hbo-theoloog.
Dr. René Erwich is baptistentheoloog. In 2010 volgde hij dr. Stefan Paas op als lector.
Lees ook:
