Namens het kabinet presenteerde staatssecretaris Teeven (Justitie) vorige week ‘zijn’ plan voor de hervorming en liberalisering van de gokmarkt. Onlinekansspelen worden vanaf volgend jaar legaal. Gokbedrijven hebben een vergunning nodig en moeten aan strenge toezichts­eisen voldoen, beloofde Teeven. „Honderd­duizenden online­gokkers worden op geen enkele manier beschermd tegen verslaving”, aldus de bewindsman. „Door vergunningen in te stellen, kunnen mensen veilig deelnemen aan deze onlinekansspelen.”

Volgens Teeven wordt het door de regulering gemakkelijker om verslaafden te signaleren en bescherming te bieden. Voor risicovolle spelen komt er een register, waardoor verslaafden kunnen worden uitgesloten.

Bovendien moeten aanbieders van de onlinegoksites een half procent van hun opbrengst in een verslavingsfonds storten. Verder dienen ze hun klanten te waarschuwen voor de gevaren en hen zelfs te observeren via het zogenoemde spelersprofiel dat deelnemers voor zichzelf moeten aanmaken.

Het kabinetsplan klinkt leuk en aardig, maar Teeven heeft geen enkel onderzoek laten doen naar de gevolgen van het legaliseren van online gokken, zegt VU-socioloog Sytze Kingma, die de kansspelsector sinds de jaren 80 onderzoekt. Ook weet de bewindsman volgens Kingma niet of de voorgestelde preventie­­m­aat­regelen wel effect hebben.

„Het legaliseren van online gokken is een zeer ingrijpende beslissing, terwijl veel vragen nog onbeantwoord zijn. Wie zijn straks de aanbieders van onlinegokspelen? Welke consequenties heeft de regulering voor bestaande gokbedrijven? Hoe ziet het toezicht eruit? Wat zijn de verschillen tussen gokken in een gokhal en het spelen via internet? Leiden ze tot dezelfde verslavingsverschijnselen? Naar al die vragen is geen enkel onderzoek gedaan.”

Kingma sprak in 2011 op een hoorzitting in de Tweede Kamer. „Ik heb toen gepleit voor een grondig onderzoek naar de achter­gronden en gevolgen van het legaal online gokken. Mijn oproep werd gesteund door de Kamer. Het antwoord van het kabinet was dat het serieus naar het verzoek zou kijken, maar het is daarna stil gebleven. De enige twee onder­zoeken naar gokverslaving dateren van 2005 en 2011, en daarin is niet gekeken naar de risico’s op ver­slaving door onlinekansspelen.”

Onlinegokkers moeten een persoonlijk profiel aanmaken, zodat onlinegokbedrijven hen kunnen volgen. De Amsterdamse socioloog meent dat het profiel­systeem „absoluut niet waterdicht” is. „Bij mijn studenten zie ik hoe betrekkelijk simpel het is om je op internet uit te geven voor iemand anders.”

De verplichte afdracht voor gokbedrijven van een half procent van hun opbrengst aan een preventiefonds, vindt Kingma een lachertje. „Het is gewoon een schaamlap. Een afkoopbedrag. Van zo’n klein percentage van de opbrengst liggen gokbedrijven niet wakker.”

De socioloog windt zich op over het kabinetsplan om kansspelen via internet te legaliseren. „Gokken is erg gevaarlijk, omdat het zomaar uit de hand kan lopen. Zeker bij iemand die in tamelijke anonimiteit thuis achter zijn computer of op de camping kan meespelen. Een gameverslaving is erg en kost zeeën van tijd. Maar online gokken kost vreselijk veel geld. De schulden kunnen zomaar in de tienduizenden euro’s lopen. De indirecte gevolgen daarvan zijn niet mis. Het slachtoffer kan in de criminaliteit belanden of zelfs suïcidaal worden.”

Risico

Het aantal kansspelverslaafden zal bij het legaliseren van online gokken „onvermijdelijk toenemen”, meent de Groningse hoogleraar sociale psychologie van gezondheid en ziekte prof. dr. Dijkstra. Door het huidige verbod zitten online­kansspelen volgens hem in een circuit waar veel mensen niet mee in aanraking komen. „Door online gokken te legaliseren, wordt de drempel veel lager. Ook mensen die eerder nooit in de gelegenheid waren om een gokje te wagen, komen er ineens mee in aanraking.”

De Groningse hoogleraar vergelijkt het gokverslavingsrisico met de verslavings­problematiek van drugs. „De meeste mensen hebben nooit harddrugs gebruikt, omdat ze er niet mee in aanraking komen. Als het heel normaal is om harddrugs te gebruiken en je vrienden doen het ook, is de kans veel groter dat je ze zelf ook eens gaat uitproberen. En mogelijk blijk je er ver­volgens wel bijzonder kwetsbaar voor te zijn.”

Het gevaar bij online gokken is dat de sociale drempels volledig wegvallen, stelt Dijkstra. „Iemand die alleen achter zijn computer zit, kan ongestoord op een gok­site kijken. Als hij een gokje waagt, ontbreekt de sociale controle. In een gewoon casino zijn er altijd mensen die meekijken.”

Door het legaliseren van onlinekansspelen wordt volgens Dijkstra een heel nieuwe doelgroep aangeboord. „Zodra er meer mensen gaan gokken, kunnen er ook meer verslaafd raken.”

Ook de Anonieme Gokkers Omgeving Gokkers (AGOG) –die hulp biedt aan problematische gokkers– twijfelt of de maatregelen die Teeven heeft aangekondigd om gokverslaving te voorkomen afdoende zijn. „De AGOG wordt jaarlijks geconfronteerd met 400 tot 500 zogeheten probleem­spelers”, zo schreef het bestuur eind vorig jaar in een brief aan Teeven. „Zij hebben ernstige psychische, sociale, lichamelijke en financiële problemen, zoals agressie, relatieproblemen en schulden waar de betrokkene zonder hulp niet meer uitkomt.”

Volgens de plannen van het kabinet zouden online­gokkers heel goed in staat zijn zelf een dreigende verslaving af te wenden. Dat is nog maar de vraag, meent de AGOG, omdat uit internationaal onderzoek zou blijken dat spelers zichzelf niet in de hand lijken te hebben en gemakkelijk van recreatieve spelers in problematische gokkers veranderen.

Het kabinet gaat er onterecht van uit, zo stelt de stichting die strijdt tegen gok­verslaving, dat de gokker zijn eigen verslaving herkent en zijn eigen dwang­matigheid weet te beheersen. „Om hier een vergelijking met de drugswereld te maken: hier wordt toch aan een dealer gevraagd in het belang van zijn gebruiker te handelen.”

Problematische gokkers geven volgens de AGOG aan dat gok­bedrijven er alles aan doen om hun klant weer achter een automaat of op de kansspelwebsite te krijgen. „Zowel per post als per mail worden royale bonussen aangeboden om de speler te bewegen opnieuw te beginnen.”

De AGOG zegt de toekomstige vergunning­houder van gokspelen te wantrouwen. „Van hem wordt wel erg veel flexibiliteit verwacht in zijn vergaande zorgplicht”, zo stelt het bestuur in de brief aan Teeven. „U brengt een online-obser­vatiesysteem tot stand dat zich nog niet heeft bewezen.”

Over dat laatste hoeft niemand zich zorgen te maken, zegt Rutger-Jan Hebben van brancheorganisatie Speel Verantwoord. „Elders in Europa zijn al positieve ervaringen opgedaan met het monitoren van klanten via hun profiel.”

Hebben legt uit hoe de controle in zijn werk gaat. „Iedere deel­nemer moet zich registreren en een kopie van het identiteits-bewijs meesturen. Ben je nog geen 18 jaar, dan mag je niet meedoen. Bij de registratieprocedure bieden gokbedrijven een zelftest aan om deelnemers bewust te maken van hoe ze spelen en wat de risico’s kunnen zijn. Op basis daarvan kan een gokker een geldlimiet of tijdslimiet per week vast­leggen.”

Vervolgens houdt het gokbedrijf het spelgedrag van de deelnemer volgens Hebben nauwkeurig in de gaten. „Stel dat iemand zijn gelimiteerde inleg een paar keer achter elkaar verhoogt, dan zoeken wij contact met hem of haar. Als het volledig uit de hand loopt, kunnen aanbieders zelfs iemand uitsluiten van deelname. Hun identiteit wordt vastgelegd in een centraal register.”

Ondanks alle preventieve maatregelen kan een gokbedrijf inderdaad niet zien of een deelnemer rood staat op zijn betaal­rekening en toch doorgaat met geld inleggen, erkent Hebben. Ook kan iemand op basis van een vals profiel meedoen. „De klant heeft ook zelf verantwoordelijkheid. Gebruikt een gokker willens en wetens gegevens van iemand anders, dan pleegt hij ID-fraude. Dat is strafbaar. Tegen liegen en bedriegen is geen kruid gewassen.”

Kansspel via internet steeds populairder

Mensen die weleens op internet gokken, doen dat noodgedwongen op buitenlandse websites. Teeven gooit de markt voor online gokken open. Bedrijven die aan de vergunningsvoorwaarden voldoen, kunnen vanaf volgend jaar onlinepoker, casino­spelen en sportweddenschappen aanbieden voor de Nederlandse markt. Dat kunnen ook buitenlandse aan­bieders zijn.

Uit het rapport ”Gokken in kaart” van december 2011 blijkt dat het aantal recreatieve spelers tussen 2005 en 2011 is gedaald, evenals het aantal probleemspelers. Het aantal risicospelers nam echter toe. De rapport­schrijvers waarschuwen dat statistisch gezien niet gesproken kan worden van een stijging of daling, omdat de betrouwbaarheidsintervallen –de zekerheid van de geschatte waarde– in beide jaren elkaar overlappen.

Er lijkt echter wél een dalende trend te zijn. Zo is ook het aantal Nederlanders dat ooit deelnam aan een kansspel tussen 2005 en 2011 gedaald.

Deelname aan loterijen komt zowel in 2005 als in 2011 het meeste voor. Het meedoen aan alle soorten kansspelen daalde, behalve die aan kansspelen via internet. Dat cijfer steeg met niet minder dan 97 procent van 130.500 in 2005 tot 257.500 in 2011.

Van de risicovolle spelers geeft ruim een derde aan het afgelopen jaar via internet te hebben mee­gedaan aan kansspelen, statistisch significant meer dan de recreatieve spelers, van wie een vijfde dat deed. Uit nadere analyses blijkt dat mensen die online gamen eerder via internet meedoen aan kansspelen dan zij die geen spelletjes via internet spelen.