De Amerikanen zitten in de jaren 70 van de vorige eeuw te springen om een nieuwe bommenwerper. De B-52 Stratofortress, die al meedraait sinds 1952, raakt verouderd. Zijn opvolger moet in ieder geval in staat zijn luchtafweerraketten te ontwijken en atoombommen kunnen afwerpen. De strategen hebben daarvoor aanvankelijk twee opties: de zeer hoog vliegende, supersonische B-70 Valkyrie en de laag vliegende B-1 Lancer.

Maar een geavanceerde langeafstands­bommenwerper hebben de Amerikanen halverwege de jaren 1970 nog steeds niet. De B-70 is in 1962 geannuleerd – de Russen blijken over luchtafweerraketten te beschikken die zelfs een hoog vliegende Valkyrie kunnen neerhalen. En de ontwikkeling van de B-1 vordert nauwelijks. Sommige topstrategen menen zelfs dat een bemande bommenwerper zijn langste tijd heeft gehad.

In 1974 komt onderzoeksbureau Darpa met een derde mogelijkheid: stealth. Als een vliegtuig weinig radarsignalen terugkaatst, is het nauwelijks waar te nemen door de vijand. Zeker ’s nachts is zo’n toestel vrijwel immuun voor vijandelijke tegenmaatregelen. Een vliegtuig van fabrikant Lockheed, die al ervaring met stealth heeft opgedaan, doet dienst als vliegend laboratorium. Deze proef resulteert ten slotte in de hoekige F-117 stealth bommenwerper.

In het diepste geheim starten de Amerikanen in 1979 een project, het zogeheten ”Advanced Technology Bomber” (ATB). Onder de codenaam Aurora komt het ontwikkelingsprogramma voor in de begroting van het ministerie van defensie.

De fabrikanten Northrop Grumman en Boeing krijgen de opdracht hun voorstel uit te werken. Het prototype heeft veel weg van een vliegende vleugel. Het is niet de eerste keer dat Northrop met een vliegende vleugel op de proppen komt: al in 1943 vloog de eerste YB-35 en in 1949 de YB-49.

Aanvankelijk was het vliegtuig bedoeld om van grote hoogte zijn doelen aan vallen. Maar rond 1985 veranderde het inzicht van de Amerikaanse luchtmacht. Het vliegtuig moet ook laag kunnen vliegen en automatisch het terrein kunnen volgen. In 1988 rolt ten slotte de eerste B-2 Spirit-bommenwerper de fabriek uit in Palmdale in Californië; en op 17 juli 1989 maakt de B-2 zijn eerste testvlucht.

Het zeer geavanceerde toestel wekt de belangstelling op van de Sovjet-Unie. De Amerikanen beseffen dat maar al te goed. Ze eisen strikte geheimhouding van het personeel in de fabriek. Maar in 1984 heeft het eerste spionageschandaal plaats. Thomas Cavanaugh, werknemer van Northrop, wordt gearresteerd vanwege een poging informatie door te verkopen aan de Russen. In 2005 wordt Noshir Gowadia, een ingenieur die heeft meegewerkt aan de ontwikkeling van het voortstuwingssysteem van het vliegtuig, opgepakt omdat hij topgeheime informatie wil verkopen aan een niet nader aangeduide buitenlandse natie.

De Amerikaanse luchtmacht meent rond 1985 behoefte te hebben aan 132 toestellen. Een paar jaar later wordt dat aantal naar beneden bijgesteld tot 75 exemplaren. Maar wanneer de Sovjet-Unie in 1991 uit elkaar valt, is de noodzaak om zo veel geavanceerde bommenwerpers aan te schaffen, verdwenen. President George H. W. Bush kondigt daarom in 1992 de aanschaf van slechts twintig B-2’s aan en één testtoestel. Met de 21 toestellen kunnen de VS nog steeds elk doel in de wereld raken.

Intussen is de prijs per B-2 flink opgelopen. Zo zelfs dat de bommenwerper de kostbaarste is geworden in de Amerikaanse geschiedenis. Aanvankelijk waren de kosten van het ATB-project geraamd op 23 miljard dollar. Maar die lopen flink op; tot 44,75 miljard dollar in 2010. Zodat voor één B-2 het astronomische bedrag van 2,13 miljard dollar (1,56 miljard euro) moet worden neergeteld.

Maar daarmee zijn de kosten voor het vliegtuig nog niet achter de rug. Een uurtje vliegen kost bijvoorbeeld 135.000 dollar (100.000 euro), ruim twee keer zo veel als een vlieguur met de B-52 die het toestel moet vervangen. Ook is het na ruim twee decennia tijd voor een upgrade. Sinds 2012 loopt er een moderniseringsprogramma dat tien jaar zal gaan duren en 2 miljard dollar kost.

En de VS denken intussen na over een opvolger die in 2020 moet gaan vliegen. Deze heet nu nog Next Generation Bomber (NGB), maar zal straks hoogstwaarschijnlijk als B-3 door het leven gaan. Eén ding is direct vastgelegd: een NGB mag van het Amerikaanse Congres niet duurder worden dan 550 miljoen dollar.

Duitse ”stealth” techniek

De Amerikanen waren niet de eersten die een vliegende vleugel ontwikkelden die onzichtbaar is voor de radar. De broers Reimar en Walter Horten ontwikkelden er in 1943 in opdracht van de Duitse rijksmaarschalk Hermann Göring ook al één.

Göring wilde een langeafstandsbommenwerper hebben om de VS rechtstreeks te kunnen treffen met een atoombom. Uit archieven blijkt dat hij erop rekende dat hij daar in 1946 over zou kunnen beschikken.

Tegelijk met de bommenwerper ontwikkelden de broers een proto­type van een futuristisch jachtvliegtuig, de Horten H.9. Het was eveneens een vliegende vleugel, die in 1944 met twee Juncker­straalmotoren ruim 1000 kilo­meter per uur haalde. Geallieerde jachtvliegers rapporteerden in deze periode geregeld ufo’s boven Duitsland.

In gesimuleerde luchtgevechten kon het toestel de Messerschmitt Me 262, de eerste Duitse straal­jager, gemakkelijk aan. De H.9 zou de bommenwerper moeten begeleiden op zijn vluchten naar de VS.

Het vliegtuig, de Horten H.18, kwam aanvankelijk niet verder dan de tekentafel. Maar de Amerikanen brachten na de Tweede Wereld­oorlog inderhaast allerlei geavanceerde Duitse techniek en ontwerptekeningen naar hun land.

Daar pakte vliegtuigfabrikant Northrop de draad weer op. Met behulp van de tekeningen van Horten bouwde de vliegtuigfabrikant de H.18 na en presenteerde deze in 1949 als YB-49. De overeenkomsten zijn treffend. Het toestel bleek echter niet stabiel genoeg te vliegen in extreme situaties, zodat de VS van de aanschaf afzagen.

Reimar Horten vertelde na de oorlog dat zijn vliegtuigen door hun vormgeving al een klein radar­profiel hadden; en met behulp van zaagsel en houtskool had hij ze vrijwel onzichtbaar gemaakt voor geallieerde radarsystemen.

Northrop nam de proef op de som. De fabrikant bouwde in 2008 een replica van de Horten H.9, die ook bekendstaat als Ho.229. Uit tests bleek dat een Ho.229 die van Frankrijk naar Engeland vloog –met 850 kilometer per uur op een hoogte van 30 meter– pas zou worden opgemerkt wanneer deze al bijna begon aan zijn aanvalsrun.

Een kernaanval met een H.18 ”stealth” bommenwerper die begeleid zou worden door een aantal Ho.229 stealth jagers zou de VS in 1946 volslagen hebben verrast. Maar toen was oorlog al voorbij.

Peperdure crash

De B-2 Spirit of Kansas vertrok op 23 februari 2008 van Andersen Air Force Base in Guam in de VS voor een heel gewone routinevlucht. Direct na de start ging het mis. Nadat het toestel loskwam van de grond, begon het computergestuurde vliegtuig volautomatisch aan een veel te steile klim.

De twee piloten probeerden daarop de bommenwerper handmatig aan de grond te zetten, maar dat mislukte. Eén vleugel raakte de grond en de piloten zagen zich genoodzaakt de schietstoelen te gebruiken. De Spirit of Kansas raakte onherstelbaar beschadigd en brandde volledig uit.

Het was de duurste crash in de Amerikaanse luchtvaart­geschiedenis. Experts schatten de schade op 1,4 miljard dollar, ongeveer 1 miljard euro. Een geluk bij een ongeluk was dat de B-2 geen bommen aan boord had.

De Amerikaanse luchtmacht hield daarop de hele B-2-vloot twee maanden aan de grond. Zes stokoude B-52’s namen de taken zolang over.

De oorzaak van de crash bleek een storing door vocht in de apparatuur. Daardoor kreeg de vluchtcomputer een verkeerde vliegsnelheid door en een nega­tieve stijghoek. De computer probeerde dit te compenseren door het vliegtuig extra steil te laten opstijgen.

B-2 in actie

De belangrijkste functie van de B-2 was het afschrikken van de Sovjet-Unie. Maar dat was sinds het beëindigen van de Koude Oorlog niet meer nodig. Toch leidde de B-2 de afgelopen jaren allerminst een werkeloos bestaan.

In de Kosovo-oorlog in 1999 kwamen ze voor het eerst in actie. B-2’s vlogen non-stop vanuit de VS naar Europa, waar ze Servische doelen vernietigden met gps-geleide bommen. Op 7 mei van dat jaar haalden ze het voorpaginanieuws van veel kranten doordat ze met vijf ‘slimme’ bommen ‘per ongeluk’ een precisieaanval uitvoerden op de Chinese ambassade in Belgrado. Die kostte drie Chinese journalisten het leven.

Ook in Afghanistan kwamen de bommenwerpers in actie, vrijwel direct na de terroristische aanval op de Twin Towers op 11 september 2001. Ze vlogen non-stop van Whiteman Air Force Base (AFB) in de VS naar al-Qaidadoelen in Afghanistan en weer terug.

De langste bombardementsmissie met B-2’s duurde 44,3 uur. Deze werd uitgevoerd in september 2013 vanaf Whiteman AFB in de VS. De doelen lagen in Irak.

In totaal hebben de bommenwerpers er 27 missies op zitten vanaf Whiteman AFB en 22 missies van andere locaties in Engeland en vanaf Diego Garcia in de Indische Oceaan. Daarbij hebben ze meer dan 680.000 kilogram aan bommen gedropt, inclusief 583 gps-geleide ‘slimme’ bommen.

Stiekeme bommenwerper

Een van de grootste troeven van de B-2 Spirit is zijn geringe zichtbaarheid voor radar, de zogeheten ”stealth” of stiekeme eigenschappen. De bommenwerper is daardoor in staat onopgemerkt het vijandelijke luchtruim binnen te dringen en verrassingsaanvallen uit te voeren op zwaar verdedigde doelen.

De geavanceerde B-2 beschikt daarvoor over vier stille straalmotoren, die weggewerkt zijn in de vleugels. De uitlaten zijn gekoeld om de warmte-uitstraling te verlagen. Het toestel is ’s nachts nauwelijks te zien door de diepzwarte kleur. Ten slotte reflecteert de bommenwerper nauwelijks radarstraling.

Voor het grootste deel bestaat de B-2 uit koolstofgrafiet­composieten. Het materiaal is sterker dan staal en lichter dan aluminium. Een bijkomend voordeel is dat het vliegtuig de energie van radarsignalen absorbeert. Samen met radarabsorberende verf zorgt dat ervoor dat de B-2 op een radarscherm 0,1 vierkante meter groot lijkt, even groot als een voetbal.

De bommenwerper vliegt niet altijd in volledige stealth modus. Als de piloten een vijandelijk luchtruim naderen, kunnen ze hun toestel volledig verstoppen voor de radar. De vijand merkt het vliegtuig pas op als de bommen vallen. Deze techniek is topgeheim en maakt de B-2 vrijwel onkwetsbaar voor tegenmaat­regelen. Feit is dat er tot op heden geen enkele raket is afgeschoten op een B-2.

B-2 in cijfers

Bemanning: 3

Vleugelspanwijdte (m): 52,4

Vleugeloppervlak (m): 478

Leeg gewicht (kilogram): 71.700

Maximumstartgewicht (kilogram): 170.600

Motoren: 4 General Electric-turbofans

Maximumsnelheid (km/h): 1010

Kruissnelheid (km/h): 900

Bomlading (kilogram): 23.000