Daarover werd woensdag nagedacht tijdens de tweejaarlijkse Comeniusconferentie ”Protestant Traditions and the Soul of Europe”, die tot en met zaterdag plaatsheeft aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Amsterdam.

Tijdens de conferentie ont­moeten medewerkers van Nederlandse protestantse universiteiten en protestantse universiteiten in Midden- en Oost-Europa elkaar. Het doel van het samenwerkingsverband is het contact tussen Europese collega’s te bevorderen en onderzoek te stimuleren.

Prof. dr. G. van den Brink, bijzonder hoogleraar van het gereformeerd protestantisme voor de Gereformeerde Bond aan de PThU en universitair hoofddocent systematische theologie aan de Vrije Universiteit, vroeg zich in een lezing woensdagavond af waarom je onderzoek zou doen naar de relatie tussen de protestantse tradities en de Europese cultuur. Dit zou volgens hem, gelet op het roemrijke verleden en de huidige marginalisatie van het protestantisme in Europa, kunnen gebeuren vanuit de wens de protestantse identiteit te bewaren.

Beter is het volgens prof. Van den Brink om vanuit wetenschappelijke nieuwsgierigheid elkaar als Europeanen beter te leren begrijpen. „Hierbij is het enerzijds van belang om de invloed van het protestantisme niet te overschatten, alsof de Europese cultuur geheel te verklaren zou zijn vanuit de opkomst van het protestantisme. Maar onderschatting is in elk geval onterecht”, aldus prof. Van den Brink.

Het is volgens hem lastig te zeggen op welke manier dit onderzoek plaats moet vinden. Hij liet zien dat historici meestal huiverig zijn voor claims die culturele verschijnselen terugvoeren op één traditie. „Er is geen sprake van één protestantse traditie. Je hebt de gereformeerden, de luthersen, de anabaptisten en 
de vrije kerken. Bovendien zijn de protestantse tradities flexibel. Ideeën worden opgepikt en, 
wanneer de context daarom vraagt, ook weer afgewezen.”

Daarom wordt er door theologen nogal eens afgezien van het trekken van grote lijnen en beperkt men zich tot studies waarbij bepaalde onderwerpen in hun eigen context worden onderzocht en met elkaar vergeleken.

Hoe waardevol dit ook is, volgens Van den Brink is dit te weinig ambitieus. „Een verhaal dat verklaringen probeert te geven, prikkelt de verbeelding. Uiteindelijk willen we begrijpen wat de invloed van het protestantisme op de vorming van het huidige Europa was.”