Niet dat die boodschap nu per se verkeerd is, betoogt prof. Achterhuis op deze laatste avond in een reeks over de Tien Geboden, in de aula van het Utrechtse Academiegebouw. „In die zin geldt dat wat eens zonde was, nu een economische deugd is. Door de massaproductie is het mogelijk geworden dat we dingen die we begeren –de auto van mijn naaste– zelf ook kunnen krijgen, kopen. We hoeven die niet meer van een ander af te pakken.”

Het programma Studium Generale van de Universiteit Utrecht organiseerde de afgelopen maanden een lezingenserie over de Tien Geboden. Samen met prof. dr. Maarten van Buuren (Utrecht) zocht prof. Achterhuis (Twente) naar antwoorden op de vraag in hoeverre deze „leefregels uit een premoderne samenleving” nog nuttig zijn voor nu en wat de oorspronkelijke betekenis ervan was. Gisteravond hield hij de slotlezing, over het tiende gebod: Gij zult niet begeren.

In de religieuze en culturele geschiedenis van de mensheid is dit gebod uniek, stelt de voormalige denker des vaderlands. „In boeddhisme, hindoeïsme, de Griekse filosofie, tref je wel aspecten ervan aan, maar nooit de centrale waarheid – zeg ik contra Karen Armstrong. Deze namelijk, dat het tiende gebod niet in het algemeen stelt: Gij zult niet begeren, maar: Gij zult niet begeren het bezít van uw naaste. Want daaruit ontstaan conflicten.”

Uitvoerig gaat Achterhuis vervolgens in op het denken van de Amerikaanse emeritus hoogleraar René Girard – waarover hij dit najaar samen met andragoloog Nico Koning een boek publiceert, ”De kunst van het vreedzaam vechten”. Een belangrijk concept in Girards denken is ”mimese”, navolging. „Deze mimese schept enerzijds banden. Máár, een stap verder: mimetische begeerte, jaloezie, zet die banden weer onder druk, is een bron van haat en vijandschap. Lees Guus Kuijers ”Bijbel voor ongelovigen”. Aan het einde van het eerste deel laat Kuijer Benjamin, de zoon van Jacob, aan het woord. Hij kijkt achterom, het Bijbelboek Genesis – zo vol jaloezie, als een giftige bron. Genesis draait om mimetische begeerte. En Benjamin vraagt: Hoe komt daar ooit een eind aan? Waarop in Exodus dan het tiende gebod volgt.”

Want: hoe valt nu te voorkomen dat deze wereld een oorlog van allen tegen allen wordt – om de zeventiende-eeuwse filosoof Thomas Hobbes te citeren? Prof. Achterhuis: „Zorg er in elk geval voor dat er vreedzame instituties zijn. De competitiesport. En de markt. Maar zorg er dan ook voor dat er een marktmeester is.”

„Heeft een moreel leven te maken met het volgen van geboden?” wil Studium Generaleprogrammamaker Rick Berends weten. Achterhuis: „Ik denk dat mensen geboden nodig hebben 
om hun leven te kunnen leiden. Dat hoeven niet per se de Tien Geboden te zijn. Maar dat soort leidraden is heel belangrijk.”

Frans de Waal

Overigens, wat nog even de filosoof René Girard betreft: niet alleen diens denken is controversieel, zegt Achterhuis. „Hij strijkt ons moderne mensen tegen de haren in. Wij zijn niet origineel, niet authentiek, aldus Girard. Onze verlangens worden ons –mimese– door anderen aangereikt.”

Om dan te laten weten: „Tussen ‘onze’ Frans de Waal, bekend van zijn chimpanseeonderzoek, en Girard zal het waarschijnlijk nooit meer goed komen. Tijdens een wetenschappelijk congres heeft Girard De Waal een keer zo ontzaglijk geschoffeerd – dat komt niet meer goed, nee.”