Enkele weken geleden stond een legertje journalisten en cameramensen te wachten aan de gevangenispoort in Zwolle tot Volkert van der Graaf opgewekt naar buiten zou stappen, met zijn koffertje in de hand de vrijheid tegemoet. Uiteraard gebeurde dat niet op die manier. Wanneer en hoe dan wel, bleef onduidelijk.

Vervolgens was het wachten op een foto op de voorpagina van 
De Telegraaf. Die kwam gister­ochtend. Volkert van der Graaf liep over de Prinsengracht in Amster­dam, waar hij een bezoek had gebracht aan zijn advocaat. Een fotograaf was getipt en sprak hem aan. Volkert van der Graaf mag geen contact hebben met de pers, een van de voorwaarden om op vrije voeten te komen. Hij verwees de fotograaf naar de reclassering, maar verzette zich niet toen er enkele foto’s werden gemaakt.

De foto’s riepen zoals verwacht veel discussie op. Vanuit het perspectief van de media-ethiek moet dan de centrale vraag zijn: Welke belangen worden hiermee gediend en welke geschaad? En welke beslissing moet op basis van die afweging worden genomen?

In de kern gaat het dan om twee beginselen, namelijk het recht op vrije meningsuiting enerzijds en het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer anderzijds. Beide beginselen zijn niet absoluut: uitingsvrijheid betekent niet dat iedereen alles mag zeggen of publiceren. Bescherming van de persoonlijke levenssfeer betekent niet dat iedereen zich altijd met succes kan verzetten tegen publicatie van foto’s in kranten.

Bovendien is er geen hiërarchie. Het ene beginsel staat niet boven het andere. Het hangt van de omstandigheden van het geval af welk beginsel voorrang krijgt.

Zo ook bij de publicatie van de foto’s van Volkert van der Graaf. Daarom schetst De Telegraaf onder de kop ”Uitzonderlijk” zo uitvoerig de bijzondere omstandig­heden. De publieke belangstelling voor de moordenaar van Pim Fortuyn is nog altijd onverminderd sterk. Het gaat om een zaak die nog altijd de rechtsorde schokt. Het gaat om een van de meest geruchtmakende politieke moorden uit de Nederlandse geschiedenis, gepleegd door iemand die zichzelf profileerde als overtuigingsdader; omdat Fortuyn een gevaar was voor de democratische samenleving, moest hem het zwijgen worden opgelegd. Er is nog altijd sprake, aldus De Telegraaf, van grote maatschappelijke verontwaardiging. Daarom is het van belang dat niets wordt verzwegen.

Dit alles maakt dat we hier met een zo uitzonderlijke zaak te maken hebben dat het daarmee gerechtvaardigd is om de foto’s te laten zien. Er wordt wel inbreuk gemaakt op de persoonlijke levens­sfeer, maar die inbreuk is niet onrechtmatig volgens de krant. Bovendien gaat het om ogenschijnlijk onschuldige foto’s van iemand die gewoon over straat loopt, niet om pikante beelden gemaakt in iemands privé­domein.

Daar komt nog bij dat Van der Graaf geen bezwaar heeft gemaakt. Hij had ook door een sprintje te trekken, kunnen proberen de fotograaf van zich af te schudden.

Persvrijheid

Rechtvaardigt dit alles nu plaatsing van deze foto’s? Volgens mij niet. Allereerst is er op het beroep op het algemeen belang wel iets af te dingen; is de samenleving gediend met deze foto’s? Wat weten we nu meer dan enkele dagen geleden? En gaat het om zaken die we dienen te weten? Een groot gedeelte van de bevolking zit niet te wachten op dit soort onthullingen. Wat voegen ze toe? Dat bleek duidelijk uit de reacties in Apeldoorn, toen de burgemeester bekendmaakte dat Van der Graaf daar een woning had betrokken. De reacties waren over het algemeen rustig en genuanceerd: laat die man toch met rust, hij moet toch érgens wonen?

Dan het beginsel van de persoonlijke levenssfeer. Heeft iemand die na het uitzitten van zijn straf weer voorwaardelijk op vrije voeten komt, minder recht op privacybescherming? Is het niet juist een kenmerk van een beschaafde samenleving dat iemand, die terugkeert in die samenleving, dezelfde rechten en plichten heeft als alle andere burgers, hoeveel moeite we ook hebben met wat er gebeurd is?

Ten slotte is er nog het aspect van de veiligheid van Volkert van der Graaf. Wanneer hij op vrije voeten komt, heeft hij recht op bescherming, althans wanneer er een duidelijk risico is dat hij bedreigd wordt. Of er van mogelijke bedreigingen sprake is, weten we niet.

Wel weten we dat lieden die kwade bedoelingen hebben, nu weten waar hij woont en hoe hij zich over straat begeeft.

Al met al hadden deze argumenten de doorslag moeten geven om de foto’s niet te publiceren. Persvrijheid kan soms ook de vrijheid inhouden om iets niet te publiceren.

De auteur is media-ethicus en lid van de Raad voor de Journalistiek. Hij schreef dit artikel op persoonlijke titel.