Geknepen hebben ze hem, de speciale eenheden van het Amerikaanse leger. Begin mei vlogen er namelijk honderdduizenden tweets met de boodschap #BringBackOurGirls (breng onze meisjes terug) over internet. Zelfs de first lady, Michelle Obama, deed eraan mee. De militairen zagen toen de bui al hangen: een uitzending naar de Nigeriaanse regio waar terreurorganisatie Boko Haram in april de 250 meisjes ontvoerde. „We worden een oorlog ingetwitterd”, verzuchtte een anonieme legerchef tegenover NBC News.

Zo was het ook gegaan in 2012, toen de organisatie Invisible Children een propagandafilm over de Ugandese krijgsheer Joseph Kony online had gezet. Het werd een ongelooflijke hit: in zes dagen tijd zagen niet minder dan 100 miljoen mensen ”Kony2012”. In het kielzog volgden miljoenen tweets met de titel van de film als onderwerp. Er moest actie komen, schreeuwden de tweets. En die kwam er. De Amerikaanse president Barack Obama zond extra troepen naar Centraal-Afrika. Op jacht naar Kony.

Het patroon rond Kony2012 herhaalde zich rond de ontvoerde schoolmeisjes uit Nigeria. De militairen hadden geen spoken gezien: half mei zegden de VS toe tachtig militairen naar buurland Tsjaad te sturen om van daaruit te helpen bij de zoektocht naar de meisjes. Het Pentagon had toen al bekendgemaakt dat de VS drones zouden inzetten.

Hashtagactivisme, genoemd naar het #-symbool dat twitteraars met het onderwerp van hun bericht meesturen, blijkt te werken. Zorg voor een stortvloed aan berichten met #Kony2012 of #BringBackOurGirls en daar gaan de troepen al.

Vluchtig

Het werkt. Maar wat zijn de effecten op de langere termijn? Werkt het ook wat uit? Hashtagactivisme blijkt uitermate vluchtig. #Kony2012 zorgde enkele weken voor enorme aandacht, maar die stortte ook net zo hard weer in. Statistieken van zoekmachine Google laten zien dat enkele weken na het online gaan van #Kony2012 nog nauwelijks mensen zochten op het trefwoord Kony (zie grafieken). Het vergaat de ontvoerde Nigeriaanse meisjes al net zo.

De oplossing van de problemen rond Kony en Boko Haram vereist een langere adem dan de meeste hashtagactivisten kunnen opbrengen. De situatie ter plekke is bovendien vele malen complexer dan filmpjes zoals Kony2012 willen doen geloven. Het is misschien mogelijk een leger naar Afrika te twitteren, maar Kony twitter je niet zomaar het cellencomplex van het Internationaal Strafhof in Den Haag in. Twee jaar na #Kony2012 houdt de gevreesde krijgsheer zich nog altijd ‘gewoon’ op in de bossen van Centraal-Afrika.

Die complexiteit geldt ook de zaak rond de ontvoerde meisjes in Nigeria. Toen de terreurgroep enkele weken na de ontvoering opnieuw een spoor van dood en verderf trok, twitterde de Nigeriaans-Amerikaanse schrijver Teju Cole geagiteerd: „Boko Haram doodde gisteren meer mensen dan het totale aantal meisjes dat drie weken geleden is ontvoerd. Verschrikkelijk en niet te hashtagen.” Hij hekelde daarmee de simplificering van het probleem door veel van de hashtagactivisten. Alsof de meisjes vrij te ‘hashtaggen’ zijn. En alsof het probleem voorbij is als de meisjes vrij zijn.

Ontoegankelijk

Maar daarmee is over de effectiviteit nog niet alles gezegd. Want links- of rechtsom: het hashtagactivisme heeft blijkbaar de potentie in zich om troepen te mobiliseren. De uiteindelijk vraag is dus hoe het staat met de extra troepen die naar de regio’s zijn gestuurd. Gaat hun werk nog iets opleveren?

„Kony bevindt zich in een extreem ontoegankelijk gebied”, reageert woordvoerder Benjamin Benson van Africom, het Amerikaanse commando in Afrika. „Het is enorm uitgestrekt, een dichte jungle. De manschappen van Kony begeven zich bovendien geregeld onder de lokale bevolking. Dat maakt het er niet makkelijker op.”

Benson onderstreept dat de Amerikanen in Centraal-Afrika niet op eigen houtje opereren, maar ‘slechts’ steun bieden aan een Afrikaanse troepenmacht, de African Regional Task Force, dat onder Ugandees commando staat. „We voeren dus geen eigen, onafhankelijke speurtochten naar Kony uit.”

De honderd manschappen die de Amerikanen naar de regio hebben gestuurd, houden zich vooral bezig met inlichtingenwerk en de bescherming van de burgerbevolking. „Onze militaire inzet maakt deel uit van een breder programma, waarvan ook humanitair werk een belangrijk onderdeel is”, legt Benson uit. Ook het stimuleren van desertie uit Kony’s gelederen staat hoog op de agenda. Daarvoor wordt er onder meer vanuit vliegtuigjes flyers uitgeworpen boven regio’s waar zich naar alle waarschijnlijkheid eenheden van Kony ophouden.

In Nigeria ondersteunen de Amerikanen het Nigeriaanse leger in hun zoektocht naar de ontvoerde meisjes. Dat doen ze met tachtig man vanuit Tsjaad en zestien vanuit de Nigeriaanse hoofdstad Abuja. „We helpen onder meer bij coördinatie van de diverse legereenheden”, licht Benson toe.

Op berichten vanuit het nationale leger dat de locatie van de meisjes bekend is, gaat Benson niet in. „Dat is wat zij gezegd hebben”, meldt hij alleen. Hij maakt wel duidelijk dat de Amerikaanse inzet langdurig zal zijn. „De opkomst van terreurgroepen in de regio zoals Boko Haram en al-Shabaab in Somalië blijven op de agenda. Het is een uiterst belangrijke kwestie, met gedeelde belangen: zowel voor ons als voor de autoriteiten van Afrikaanse landen.”

Miniem probleem

De jacht op Kony blijkt intussen nog altijd hoog op de Amerikaanse agenda te staan. President Obama voerde in maart dit jaar de steun aan de operatie tegen Kony nog wat op door verschillende gevechtsvliegtuigen (CV-22 Ospreys) met manschappen naar Uganda te sturen. „De LRA (de militie van Kony, het Verzetsleger van de Heer, MW) is een zeer ontregelende factor in de regio. We willen onze Afrikaanse partners daarom graag helpen bij het oplossen van het probleem”, verklaart Benson.

Die extra inzet deed sommige waarnemers echter de wenkbrauwen fronsen. Want is de LRA nog wel zo’n ontregelende factor? Twee vooraanstaande Konykenners, Kristof Titeca en Ronald Atkinson, stelden in een opiniestuk op de website van de Arabische tv-zender Al-Jazeera dat Kony’s slagkracht inmiddels zozeer is verzwakt dat hij moeilijk meer als een grote bedreiging kan worden gekenmerkt.

Ze vragen zich af of er geen andere conflictgebieden in Afrika zijn waar Amerikaanse steun meer gewenst is. Ja, die zijn er, schrijven Titeca en Atkinson. Denk aan de Centraal-Afrikaanse Republiek of Zuid-Sudan. Waarom dan die extra inzet op Kony? „De enige redelijke verklaring is dat de LRA een vrijwel exclusieve interne Amerikaanse aangelegenheid is geworden, meer gedreven door Amerikaanse binnenlandse en politieke belangen dan door de situatie in Centraal-Afrika”, schrijven ze.

Ofwel: hier wreekt zich het succes van het hashtagactivisme. Kony moet nu maar eens snel gepakt worden, anders valt er binnenslands (onder het electoraat) geen succes meer mee te behalen. Straks is de hele kwestie-Kony vergeten. „Het toont de enorme effectiviteit van een actie als Kony2012”, zegt Titeca telefonisch vanuit Londen. „Het enige belang is het tegemoetkomen aan de lobby.”

Africomwoordvoerder Benson stelt daarentegen dat er alleen in nauwe samenwerking met Afrikaanse partners wordt gewerkt en dat hun wensen leidend zijn. „We gaan echt niets doen waar zij het belang niet van inzien.” Hij wijst erop dat de verminderde dreiging van Kony en de zijnen weleens mede het gevolg zou kunnen zijn van de Amerikaanse inzet.

„Dat zou heel goed kunnen”, reageert Titeca. „Maar dan nog geldt dat de inzet buitenproportioneel groot is in vergelijking met wat er verder in de regio gebeurt. Echt, de LRA is een miniem probleem geworden.”

Geluk

Het verbaast de onderzoeker niet dat het zo veel moeite kost om Kony op het spoor te komen. „De milities zijn opgesplitst in kleine groepen van tussen de vijf en de twintig personen. Vind die maar eens in een gebied ten grootte van Frankrijk.”

Kony’s troepen houden zich allang niet meer enkel op in Uganda, maar vooral in Zuid-Sudan, Sudan en de Centraal-Afrikaanse Republiek. „De Sudanese autoriteiten staan niet toe dat er op hun grondgebied naar Kony wordt gezocht”, zegt Titeca. „Het is een kwestie van geluk als ze hem op het spoor komen.”

Volgens Joost van Puijenbroek, programmaleider Centraal-Afrika bij vredesbeweging PAX (het vroegere Pax Christi), zijn er sterke aanwijzingen dat Kony zich ophoudt in een omstreden stuk grensgebied tussen Zuid-Sudan en de Sudanese regio Darfur. Maar ook met die wetenschap valt hij niet zomaar op te pakken. „Stel dat ze hem traceren, dan kan hij zo weer de jungle in duiken, en weg is hij.”

Van Puijenbroek beaamt dat de LRA geen grootschalige gewelddadigheden meer begaat, maar hij wil het probleem ook niet bagatelliseren. „LRA-milities voeren nog met grote regelmaat kleine aanvallen uit. Wekelijks worden er nog mensen vermoord of gekidnapt. In landen zoals de Centraal-Afrikaanse Republiek en Zuid-Sudan hebben zijn manschappen nu feitelijk carte blanche.”

In hoeverre die nog in verbinding staan met hun leider is onduidelijk. „Het is bekend dat Kony lange tijd geen satelliet- en mobiele telefoons gebruikte, uit angst getraceerd te worden. Er zijn echter aanwijzingen dat hij nu wel weer per satelliettelefoon contact onderhoudt met zijn mannen”, zegt Van Puijenbroek.

De PAX-medewerker is ervan overtuigd dat de Amerikanen uit de regio vertrekken zodra Kony is opgepakt. „Daarmee is het probleem echter niet opgelost, want de milities blijven.” Toch is de inzet vanuit de VS wat hem betreft geslaagd. „Kony was enkele jaren terug nog veel groter en sterker. Ik vind het daarom een geslaagde actie.”

#metdankaandehashtagactivisten.

Verzetsleger van de Heer

Het Verzetsleger van de Heer (LRA) ontstond in 1988, kort nadat de huidige president Museveni in 1986 de macht in het land had overgenomen van de Noord-Ugandese Milton Obote. De militie is een voortzetting van de Beweging van de Heilige Geest van priesteres Alice Auma, die geloofde dat de ”christelijke geest Lakwena” haar aanstuurde om het kwaad te bestrijden.

Joseph Kony is een familielid en volgeling van Auma. Kony was 26 toen hij de LRA oprichtte. Het officiële doel van de LRA is de vestiging van een theocratische staat waar de Tien Geboden als hoogste norm gelden. Daarvoor moet het bewind van Museveni omvergeworpen worden. Om dat te bereiken schroomt Kony niet dezelfde geboden met voeten te treden.

In de periode 1992-2002 ontvoerde de LRA volgens schattingen van Unicef ten minste 20.000 kinderen, onder wie 4000 meisjes.

Ontvoerde meisjes Nigeria

Op 14 april ontvoerde de terroristische beweging Boko Haram in Noord-Nigeria 276 meisjes. Ze werden meegenomen vanuit hun school in de plaats Chibok. Want meisjes horen in de overtuiging van Boko Haram niet op school. Lang bleef het stil. Op 23 april twitterde een Nigeriaanse zakenman #BringBackOurGirls. Een week later, toen Boko Haram beweerde de meisjes op de markt te verkopen, explodeerde het onderwerp op Twitter.

Boko Haram trekt al jaren een bloedig spoor door het noorden van Nigeria. De terreurgroep heeft het onder anderen gemunt op politieagenten, militairen en christenen. Maar ook te gematigde geloofsgenoten worden in groten getale slachtoffer.