Kerk & religie

Vrienden van Kohlbrugge zagen WO I als gericht

VIANEN. De volgelingen van de Elberfeldse predikant dr. Herman Friedrich Kohlbrugge zagen de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) als een gericht en tuchtiging van God. Dat zei drs. M. A. den Admirant, bestuurslid van de stichting Ecclesia. Hij reageerde zaterdagmiddag op de conferentie van Vrienden van Kohlbrugge op de lezingen die ’s morgens waren gehouden.

Van een medewerker

Kohlbruggedag in Vianen. beeld Ton Borsboom

De conferentie, die in Vianen werd gehouden en door 150 belangstellenden werd bezocht, had als thema: ”Europa in crisis. De Eerste Wereldoorlog en de kerk”. Voorzitter ds. L. J. Geluk ging in zijn lezing in op de vraag hoe Groen van Prinsterer en Kohlbrugge reageerden op de Eerste Wereldoorlog in Europa. Dr. H. Klink, hervormd predikant te Hoornaar, sprak over ”Duitsland in crisis – bouwstenen voor een christelijk reveil”. Ds. Geluk schetste hoe aan drie oorlogen waarin Pruisen was verwikkeld de naam van Otto von Bismarck was verbonden. „De laatste, de Frans-Duitse Oorlog, legde de basis voor de Eerste Wereldoorlog”, aldus de hervormde emeritus predikant in Rotterdam.

Bismarck wilde de macht van Oostenrijk beknotten en Pruisen in het centrum van de macht plaatsen. Hij vreesde ook de macht van Frankrijk, waar Napoleon III regeerde. Frankrijk verklaarde Pruisen de oorlog, maar de Franse legers werden verslagen, waarmee de basis werd gelegd voor de Eerste Wereldoorlog.

Groen werd na zijn gebundelde lezingen ”Ongeloof en revolutie” gewezen op hoogleraar en rechtsgeleerde Friedrich Julius Stahl. In diens strijd voor vrijheid, ingebed in het gezag en het goddelijk recht tegenover het absolutisme, kon Groen zich vinden, aldus ds. Geluk.

Verblind

Bismarck bedreef politiek niet in de geest van het gedachtegoed van Stahl. Hij maakte zich los van Gods geboden als de bron van alle recht, vond Groen, en schreef zijn vrienden in Berlijn dat ze door de successen van Bismarck verblind waren en niet zagen hoe het volkenrecht werd geschonden. Met apocalyptische blik schreef Groen: „Zal de uitkomst ten finale zegenrijk zijn?”

Kohlbrugge, predikant in Elberfeld, zag Napoleon als een werktuig in de handen van goddeloze mensen en van de antichrist. Voor Kohlbrugge was hij er de oorzaak dat Europa weer in bloed moest baden. Een kenmerk van de preken van Kohlbrugge uit die tijd is volgens ds. Geluk dat hij het gevaar van nationalistisch denken overstijgt en stelt dat het uiteindelijk gaat om het rijk van Christus. „In zijn preken zien we een worsteling om de vrijheid en overwinning van het Woord van Gods oordeel en genade. Dat hij onvoldoende inzicht had in het politieke machtsdenken, kan hem dat als dienaar van het Woord worden aangerekend?”

Destructief

„De revolutiegedachte dat men het zonder God kon stellen, had in Frankrijk laten zien hoe destructief ze was. Ongeloof baart revolutie en ondermijnt het recht, met alle gevolgen van dien”, stelde dr. Klink in zijn lezing. „Groen was de eerste bij wie het begrip apocalyptiek als vanzelf opkwam toen hij de ontwikkelingen in Pruisen en Frankrijk gadesloeg.”

Dr. Klink wees op mensen zoals W. F. Foerster en Werner Jaeger, die zowel voor als na de Eerste Wereldoorlog hun volk de spiegel voorhielden en het een andere weg wezen. Het volk moest zich richten tot de jeugd, hen opvoeden en zo hopen op een reveil. „De geschiedenis laat zien hoe God handelt”, aldus dr. Klink. „Men kan de kerk geen slechter dienst bewijzen dan volken tegen elkaar uitspelen, zeker als het het recht betreft. Dat hebben de reformatoren niet gedaan en moeten wij ook niet doen.”

Evenals Den Admirant duidde ir. Henk Ottema, docent economie aan het Hoornbeek College in Rotterdam, in zijn reflectie op de lezingen Gods hand in de geschiedenis, toen en nu. Daarbij wees hij op het –bevestigende– antwoord van emeritus predikant ds. L. Quist op een vraag van een journalist of de watersnoodramp van 1953 een straf van God was. „Heel Nederland viel over hem heen.”

„De vraag naar de zin van de geschiedenis laat zich niet onderdrukken. Dat deed ook Karl Barth niet”, zei emeritus predikant en historicus ds. C. Blenk in zijn reflectie op de lezingen. Volgens ds. Blenk wilde Barth God er buiten laten, „maar mij lukt dat toch niet.”