Bij het zestigjarig bestaan van de SBB in 2008 had oud-directeur en predikant Luiz Antonio Giraldi zo’n boeiend gedenkboek geschreven dat er onmiddellijk werd gevraagd om een soortgelijk relaas over de Bijbel in de 19e eeuw en eerder. Dat kwam er. En het jongste, derde boek gaat over de nog niet beschreven periode 1889-1948.

In 1822 had Brazilië zich onafhankelijk verklaard. Wel kreeg het een uit het moederland Portugal afkomstige keizer. Zonder dat er bloed vloeit, wordt Brazilië in 1889 een republiek. Een jaar eerder was in allerijl de Gouden Wet tot afschaffing van de slavernij ondertekend. De grote plantage-eigenaren zien nu hun negerslaven massaal verdwijnen naar de sloppenwijken (favelas) van de grote steden en verwijten de verlichte, tolerante keizer Dom Pedro II dat de wet hen niet schadeloos stelt. Deze realiseert zich dat hij de steun van de politiek invloedrijke grootgrondbezitters kwijt is, en ook die van de op meer macht beluste strijdkrachten. Hij treedt af en vertrekt naar Europa.

Colporteurs

In de jonge republiek Brazilië worden kerk en staat door de grondwet van 1890 onmiddellijk van elkaar gescheiden en wordt vrijheid van godsdienst gegarandeerd. Deze ontwikkelingen waren door liberale elementen felbegeerd, maar bleken nooit uitvoerbaar in een land waarin de Rooms-Katholieke Kerk eeuwenlang zo’n grote invloed had gehad. Die scheiding tussen kerk en staat biedt enorme kansen voor de verspreiding van de Bijbel.

Na 1890 lijkt de Bijbel aan een, menselijk gesproken, onstuitbare triomftocht te beginnen, mede door een grote groei („um grande salto”) van het protestantisme. Wel waren de meeste protestantse hoofdstromingen, dankzij immigranten en dankzij bescheiden zendingspogingen, al enkele decennia in Brazilië aanwezig, met kerken, scholen, zondagsscholen en ziekenzorg. Ze waren echter altijd meer getolereerd dan dat ze zich echt konden ontplooien. Eind 19e eeuw waren daar de baptisten en de adventisten bijgekomen. En vanaf 1910/11 zouden de eerste pinksterkerken gesticht worden.

Het is een situatie die zich in wel meer vanouds roomse landen voordeed. Het zijn echter de buitenlandse Bijbelgenootschappen die het voortouw nemen in de nieuwe republiek. Het Brits en Buitenlands Bijbelgenootschap (BFBS) en het Amerikaans Bijbelgenootschap (ABS) zetten Braziliaanse colporteurs uit de diverse groeiende kerken aan het werk, om ook de verste uithoeken te bereiken. Beide genootschappen hadden elk al lang een agent-secretaris in Brazilië. Dat waren voor het BFBS de congregationalistische Braziliaanse predikant João Manoel Gonçalves dos Santos (in functie 1879-1902) en voor het ABS de Amerikaanse methodistenpredikant Hugh Clarence Tucker (in functie 1887-1934). Naast hun beheerstaken hebben deze twee mannen zelf eveneens een indrukwekkende hoeveelheid veldwerk verricht, ook op diaconaal gebied.

Het werkterrein van de Bijbelcolporteurs is heel het immense Brazilië (in grootte het vijfde land ter wereld en meer dan 200 keer Nederland). Een opvallende doelgroep van de Bijbelgenootschappen vormt de inlandse, indiaanse bevolking met haar vele taalvarianten. Maar ook de immigranten, vooral Italianen en Japanners. Van hen komen er vele duizenden naar Brazilië om de plaats van de vrijgelaten slaven in te nemen.

Paus Leo XIII

Eigenlijk is de vrijheid van godsdienst nooit wezenlijk in gevaar geweest sedert de grondwet van 1890. Wel heeft de Rooms-Katholieke Kerk zich er steeds fel tegen verzet. Deze grondwet gaf ook haar meer vrijheid bij bisschopsbenoemingen, maar ze verloor heel veel privileges en aanzien. Bij haar verzet schimpte ze ook hevig op de protestanten, die „vijanden waren van de katholieke identiteit en cultuur van het land, en buitenlandse belangen bevorderden, vooral van de VS.”

Anderzijds gingen bepaalde sectoren van de RK-Kerk het belang van Bijbelverspreiding ook inzien. Zij kwamen met een hedendaagse visie van de Figueiredo-Bijbel, met kanttekeningen in roomse zin, zij het dat die aanmerkelijk duurder was dan de protestantse versies. Ze voelden zich vooral aangespoord door de progressieve, ‘sociale’ paus Leo XIII (paus van 1878 tot 1903), die in zijn encycliek ”Providentissimus Deus” van 1893 een krachtig pleidooi had gehouden voor meer Bijbelonderzoek door rooms-katholieken en voor vertalingen uit de grondtalen. Benedictus XV zou zich daar in 1920 bij aansluiten. Niet dat de RK-Kerk nu de Bijbel boven de traditie zou zetten, maar het was wel heel andere taal dan die van paus Pius IX, die fel had geageerd tegen het optreden van de Bijbelgenootschappen.

Begin 20e eeuw worden de Braziliaanse rooms-katholieken, aangespoord door de groei van de protestantse kerken, niet alleen actief in Bijbelverspreiding, maar ook op door hen verwaarloosde terreinen als pastoraat, interne organisatie en de inzet van meer buitenlandse geestelijken. Maar ook het aantal processies en kerkelijke feestdagen wordt opgevoerd.

Terugval

De Bijbelverspreiding lijdt een aanzienlijke terugval door de armoede in de crisisjaren en ook tijdens de beide wereldoorlogen. De BFBS en de ABS krijgen minder geld binnen, dus is er minder geld voor het werk in Brazilië; ook minder Bijbels, waarvoor ook nog eens minder transportschepen beschikbaar zijn, en er heerst papierschaarste. De Bijbelgenootschappen moeten in Brazilië zelfs colporteurs ontslaan. Toch neemt in de periode 1940-1948 de Bijbelverspreiding in Brazilië door de twee buitenlandse Bijbelgenootschappen met zo’n 80 procent toe, vooral onmiddellijk na WO II. Het is tussen haakjes opvallend hoe veel Bijbels en Nieuwe Testamenten de internationaal opererende Bijbelgenootschappen in WO I en WO II verspreid hebben onder militairen, krijgsgevangenen en vluchtelingen van alle strijdende partijen.

De al decennia voorbeeldige samenwerking tussen BFBS en ABS leidt in 1948 tot de oprichting van een eigen Braziliaans Bijbelgenootschap: de Sociedade Bíblica do Brasil (SBB). Het is een geheel protestantse aangelegenheid, de stichting van dit eerste Bijbelgenootschap in Latijns-Amerika. Bij de oprichting voeren acht vertegenwoordigers van kerken het woord. Dat het Woord van God, ondanks alle aanvallen, stand zal houden tot in eeuwigheid, wordt het sprekendst geïllustreerd door een brigadier van het Leger des Heils. Hij vertelt dat een Ierse landheer ooit door zijn buren werd uitgelachen omdat hij zo’n vreemdsoortige muur om zijn domein liet metselen: 1 meter hoog, maar wel 1,5 meter breed. Ja, zei de landheer, als de storm hem dan omblaast, wordt-ie alleen maar hoger…

Inmiddels zetelt de SBB in de voorstad Barueri van São Paulo en heeft ze negen bijkantoren en een eigen Bijbelmuseum. Ze is lid van de UBS, de wereldbond van Bijbelgenootschappen, en werkt ook mee aan vertalingen in de omgangstaal, met de vertaalprincipes die daar aan ten grondslag liggen. In 2013 verspreidde de SBB onder meer 7.910.360 Bijbels en 687.333 Nieuwe Testamenten.

Huidig perspectief

Het valt buiten het bestek van het besproken boek, maar het Braziliaanse protestantisme is de laatste drie decennia nog weer sterker gegroeid dan het al deed, wat zelfs in de volksvertegenwoordiging merkbaar is. Volgens de laatste telling (2010) is van de circa 200 miljoen Brazilianen nu ruim 20 procent protestant, inclusief zo’n 1,5 miljoen zevendedagsadventisten. Van de protestanten behoort driekwart tot een pinkster- of charismatische kerk. Anderzijds is in Brazilië bijna het complete oeuvre van Martyn Lloyd-Jones vertaald en uitgegeven, plus veel werken van de puriteinen en hun navolgers door de eeuwen heen. Die initiatieven kwamen uit behoudende kringen, net als het recente aanbod om gratis 100.000 exemplaren van twee boeken door R. C. Sproul beschikbaar te stellen voor evangelisatie tijdens het WK voetbal. De SBB heeft hiervoor trouwens ook omvangrijke initiatieven ontplooid.

Jammer dat er van dit boek van Giraldi geen Engelse versie is, laat staan een Nederlandse. Nog veel meer mensen zouden dan kunnen genieten van het boeiende relaas over de weg van de Bijbel in Brazilië. Niet in de laatste plaats vanwege de ruim veertig opgenomen, gedocumenteerde anekdotes van de colporteurs, die lopend, op ezeltjes, te paard of in een primitieve kano de verste uithoeken van Brazilië opzochten. Tegenstand en ontbering bleven hun niet bespaard. Maar op hun werk volgden soms opmerkelijke bekeringen. Zoals omstreeks 1910 van de losbol João das Neves, een groot paardenliefhebber. Die begon achter in het Nieuwe Testament te lezen. In Openbaring 6 troffen hem de verzen over een wit paard, een rood paard, een zwart paard en een vaal paard. Het werd de aanleiding tot zijn bekering en tot dienstbaarheid in Gods koninkrijk.

Mede n.a.v. ”A Bíblia no Brasil”, Luiz Antonio Giraldi; uitg. Sociedade Bíblica do Brasil, Barueri (SP), 2013; 394 blz.; ISBN 789 85 218 1132 7.

>>sbb.org.br

Almeidavertaling

De oorspronkelijke Portugese Almeidavertaling past qua vertaalprincipes en -kwaliteit bij klassieke versies als de Spaanse Reina-Valera, de Britse King James en de Statenvertaling.

1681: In Amsterdam wordt de vertaling van de Portugees Almeida (1628-1691) gedrukt, alleen NT.

1691: Almeida overlijdt, na revisie NT en vertaling OT t/m Ezechiël. 48:21.

1694: Vertaling OT voltooid door ds. Jacobus op den Akker.

1748/53: OT gedrukt in Batavia, in twee delen.

1819: Na taalkundige revisie: druk complete Bijbel in Londen, in één band.

1899/2009: Almeida RC (Revista e Corrigida); uitgebracht door BFBS/SBB omdat men de Textus Receptus NT achterhaald acht, en met het oog op taalkundige aanpassing.

1917: Traduçao Brasileira da Bíblia (TB); eerste, vooral literaire, vertaling door en voor Brazilianen, vanuit de grondtalen. Fevisor zijn onder anderen vermaarde Brazilianen als de staatsman-literator Rui Barbosa en de schrijver-dichter Machado de Assis. Na aanvankelijk groot succes verdrongen door Almeida RA en Almeida RC, nog altijd veruit de meest verspreide versies.

1956/1993: Almeida RA (Revista e Atualizada) door SBB; met soortgelijke argumentatie als Almeida RC, en met veel taalverfijning.

2000: Nova Traducão na Linguajem de Hoje, een Bijbel in de omgangstaal.

1994. Almeida ACF (Corrigida Fiel) uitgebracht door SBTB, de sinds 1968 in Brazilië gevestigde afdeling van Trinitarian Bible Society; „voorzichtige revisie”, maar uitsluitend gebaseerd op masoretische tekst (OT) en Textus Receptus (NT).

Rooms-katholieke versies zijn in dit overzicht buiten beschouwing gelaten. De oudste was de Figueiredovertaling (1790), met rooms-katholieke kanttekeningen; daarna ook herhaaldelijk gemoderniseerd. Later werden de 20e-eeuwse versies van Matos Soares en Huberto Rohden erg populair.

Zie ook:

Een leven lang werken aan een Portugese Bijbel