Hoe maak je als christen aan atheïsten en aanhangers van andere religies duidelijk dat alleen de Bijbel waar is, en niet bijvoorbeeld de Koran of de Veda’s van de boeddhisten? Iedere religie stelt immers dat de eigen heilige boeken de hoogste waarheid bevatten?

De verwoording van deze vraag maakt meteen duidelijk dat het antwoord erop nog niet zo eenvoudig is. Ik zou het antwoord niet willen zoeken in een theoretische benadering met verstandelijke argumentatie. Veel meer heil zie ik in wezenlijke ontmoeting. Vaak negeren we mensen met een ander geloof of roepen hun hooguit uit de verte iets toe. Dat zet uiteraard geen zoden aan de dijk.

Het is mooi wanneer er werkelijk een gesprek tot stand komt. Daar moeten we voor openstaan. Het is onze roeping hierin proactief te zijn en zulke ontmoetingen te zoeken, in gehoorzaamheid aan Jezus’ opdracht: „U zult Mijn getuigen zijn”, en in bewogenheid met onze naaste.

Maar wanneer je eenmaal met elkaar in gesprek raakt, staan de standpunten meestal al snel tegenover elkaar zonder dat de discussiepartners elkaar ook maar een millimeter naderen. Of men gaat juist een postmoderne toer op en beweert dat eigenlijk toch alles op hetzelfde neerkomt, of dat we allemaal een stukje van de waarheid hebben. Hoe deze beide valkuilen van overhaaste verwijdering en ongegronde vereenzelviging te vermijden, zodat we echt een stap verder komen met elkaar?

Antenne

In ieder geval moeten we onderscheid maken tussen enerzijds het gesprek met atheïsten en anderzijds dat met aanhangers van verschillende religies. De atheïst ontkent elke vorm van openbaring. Er bestaat volgens hem geen God en dus klinkt er ook nergens een stem van boven. Alle heilige boeken ziet hij louter als expressie van menselijke gevoelens. Juist de verscheidenheid van opvattingen over God en goden is in de optiek van de atheïsten een bewijs voor hun stelling dat er geen geopenbaarde laatste Waarheid is. Als er een God zou zijn, dan zou je toch mogen verwachten dat Hij Zich eenduidig zou openbaren, zo redeneert men.

Hiertegenover stellen we als gelovigen dat het gegeven dat de mensheid altijd al religieus is geweest, kan worden gezien als een aanwijzing dat er een God is Die de mensen heeft uitgerust met een religieuze antenne (Calvijn sprak van een ”sensus divinitatis”, een besef van het goddelijke). Dat de signalen die God in Zijn algemene openbaring tot allen doet uitgaan zo divers zijn en in vele opzichten vervormd worden opgevangen en weergegeven, is te wijten aan de zonde waardoor het menselijk hart tot afgoderij geneigd is.

We spreken er onze gesprekspartners op aan dat ze ook zelf zo’n antenne hebben, al hebben ze hem wellicht op non-actief gezet of de signalen verdrongen. We blijven hen uitnodigen om hun verzet op te geven, niet eindeloos te blijven disputeren, maar oprecht de proef op de som te nemen en te drinken uit de Bron van levend water.

Dialoog

In het gesprek met moslims, hindoes, boeddhisten enzovoorts is het bestaan van God (of goden) en de werkelijkheid van openbaring niet in het geding. Het gesprek met het jodendom laat ik hier terzijde, omdat dit weer een aparte benadering vraagt gezien de Schriften die christenen en joden met elkaar delen.

De spannende kwestie in de interreligieuze dialoog is wie de ware God kent en aan wie de echte waarheid is toevertrouwd. Een ontmoeting met open vizier begint met de erkenning dat we op dit punt fundamenteel van overtuiging verschillen. Vervolgens moeten we elkaar de gelegenheid bieden om uit te spreken waarom ieder voor zich gelooft de ware God te kennen en het echte Boek van waarheid te bezitten.

We spreken van tevoren af dat we wederkerig respectvol naar elkaars getuigenissen zullen luisteren. Maar ook dat we openhartig onder woorden zullen brengen waarom we niet kunnen kiezen voor de religies van onze gesprekspartners. In dit stadium van de ontmoeting is er ruimte om geduldig misverstanden te weerleggen en karikaturen te bestrijden. Hierbij treden we niet alleen defensief op ten aanzien van onze eigen overtuiging, maar stellen we ons er ook voor open om eigen beeldvorming van de andere religies waar nodig te laten bijstellen.

Een derde stap is dat we elkaars heilige boeken gaan lezen en naar aanleiding van die lectuur uitwisselen wat ons heeft getroffen en wat ons heeft bevreemd. Dankzij Gods algemene openbaring zullen we als christenen elementen van wijsheid en waarheid in de andere heilige boeken aantreffen, vermengd met velerlei dwaling en onkunde. We bidden intussen dat de Heilige Geest door middel van de gelezen en uitgelegde gedeelten uit de Bijbel harten zal winnen voor het geloof in Christus.

Waar we zelf door de kracht van het Evangelie zijn ingewonnen voor de betrouwbaarheid van de Bijbel hebben we er vertrouwen in dat de Bijbel ook aanhangers van andere religies in het hart kan raken en tot geloof en bekering brengen.

Orthoprax

Tot slot is ”orthopraxe apologetiek” van grote betekenis. Daarmee is bedoeld dat ons leven uit het geloof het krachtigste argument is in de ontmoeting met andersdenkenden. Wanneer door de genade van de Heilige Geest ons leven een leesbare brief van Christus mag zijn, zal daardoor de ontvankelijkheid van onze gesprekspartners in vele gevallen aanzienlijk toenemen. Zij zien dan hoe de boodschap waarvoor we staan uitwerking heeft in ons leven en vruchten draagt van liefde, betrouwbaarheid en goedheid.

Het gebeurt ook vandaag als een wonder van Pinksteren dat er bij mensen die afkerig stonden tegenover het Woord van God een nieuwe onbevangenheid groeit en dat ze de Bijbel een eerlijke kans gaan geven. Wat wij zelf niet kunnen, dat zien we tot onze verwondering en blijdschap de Geest doen. Wij kunnen slechts een loopplank uitleggen, de Heilige Geest verschaft zich metterdaad toegang in harten en levens van mensen met de meest uiteenlopende achtergronden en opvattingen. Zo worden mensen overwonnen door de unieke Waarheid die in Jezus Christus belichaamd is en waarvan de Schrift betrouwbaar getuigenis aflegt.

Prof. dr. J. Hoek, bijzonder hoogleraar gereformeerde spiritualiteit aan de Protestantse Theologische Universiteit. Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl 


Literatuur

Gert van den Brink, ‘De Schrift als basis: openbaring als kennisbron?’ in Prof.dr. H.A. Bakker, dr. M.J. Kater en dr. W. van Vlastuin, Handboek Christelijke Apologetiek, Brevier Uitgeverij, Kampen 2014, 23-33.

Alister E. McGrath, ’The Challenge of Pluralism for the Contemporary Christian Church’ & ‘The Christian Church’s Respons to Pluralism’, in JETS (September and December 1992, 361-373; 487-501).