Hayo Wijma is docent diaconaat en diaconale gemeenteopbouw aan de Gereformeerde Hogeschool (GH) in Zwolle. Ook ontwikkelde hij samen met het Diaconaal Steunpunt van onder meer de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt een cursus voor diakenen. Onder zijn eindredactie verscheen recent het ”Handboek voor diakenen”.

Het ambt van diaken vraagt om geestelijk leiderschap, schrijft u.

„Efeze 4 spreekt over de taak van onder anderen apostelen, profeten en evangelisten om de heiligen toe te rusten tot dienstbetoon. Dat gaat over Bijbels onderwijs om mensen te helpen ontdekken waar hun roeping ligt in het Koninkrijk van God en wat de navolging van Jezus Christus betekent. Een diaken is meer dan een regelneef en moet gemeenteleden misschien wel vooral onderrichten.

Neem de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Aanleiding daartoe vormde de vraag: Wat moet ik doen om het eeuwige leven te beërven? De Heere Jezus koppelt die vraag aan het doen van werken van barmhartigheid en gerechtigheid. Daarin moet de gemeente worden onderwezen.”

Hoe zou een diaken daaraan invulling moeten geven?

„Uit onderzoek blijkt dat diaconaat en barmhartigheid in preken weinig aandacht krijgen. Daar ligt allereerst een taak voor predikanten. Daarnaast kan een diaken Bijbels onderwijs geven door het afleggen van huisbezoeken, individueel of groepsgewijs. Ik hoor weleens dat diakenen het moeilijk vinden om gemeenteleden te bezoeken die een redelijke welstand lijken te hebben. Maar waarom zou je het met hen niet hebben over de vraag welke gaven, talenten en mogelijkheden zij hebben gekregen om anderen te dienen? Vervolgens moet een diaken ervoor zorgen dat ze dit ook daadwerkelijk kunnen doen, bijvoorbeeld door openingen te zoeken bij maatschappelijke organisaties of zorginstellingen. Als diaconie kom je daar vaak gemakkelijker binnen dan als gemeentelid.”

Wat vraagt het thema armoede in deze tijd vooral van een diaken?

„Hij moet minimaal een huishoudboekje kunnen maken of lezen. Nogal wat mensen glijden langzaam af naar armoede. Een diaken moet begrijpen wat dat inhoudt, zo nodig doorverwijzen voor goede hulp –denk aan een organisatie voor schuldhulppreventie– en misschien zelf helpen.

Mede door bezuinigingen in de zorg zie ik ook een belangrijke taak voor diakenen weggelegd in het opzetten van netwerken van vrijwilligers rond zorgbehoeftigen binnen of buiten de gemeente. Daarbij gaat het om de vraag: Zijn we bereid tijd uit te trekken voor een ander? Hoeveel gemeenteleden doen nu niets voor mensen die aandacht nodig hebben, terwijl ze het wel zouden kunnen? Als zij zich allemaal één dagdeel in de maand willen inzetten, moet je eens zien wat voor mogelijkheden dat biedt.”

Waarin onderscheidt een diaconaal bezoek aan mensen met relatieproblemen zich van het pastorale?

„Vaak merken ambtsdragers pas dat er sprake is van relatieproblemen of huiselijk geweld als de bom al is gebarsten. Het zou mooi zijn als ze eerder op de hoogte zijn van wat zich afspeelt. Dat geldt voor ouderlingen én diakenen. In de taak van de eersten ligt zo nodig pastoraal vermaan opgesloten, maar het is van belang dat de kerk in allerlei nood en gebrokenheid ook troostend en helend aanwezig is. Daarbij kan zowel een ouderling als een diaken een rol spelen, waarmee ik verschillen tussen de ambten overigens niet ontken. Laat de ambtdragers onderling contact hebben, zodat er in ieder geval steun wordt verleend.”

Hulp rond sterven en begraven wordt vaak eerder als pastorale dan als diaconale taak gezien.

„Als in 325 na Christus in Rome de pest uitbreekt, schrijft Eusebius dat bijna iedereen de lichamen van de doden laat liggen. Alleen de christenen zorgen ervoor dat de overledenen waardig worden begraven. Later is dit aspect tot de werken van barmhartigheid gerekend, hoewel dat in Mattheüs 25 niet direct aan de orde komt. In onze tijd zou je je kunnen afvragen of de kerk een taak kan hebben bij de zogenoemde eenzame uitvaart van mensen die niemand meer om zich heen hadden. Als het gaat om begeleiding bij rouw in de eigen gemeente ligt dat misschien het meest op het terrein van het pastoraat.”

Welke groepen ziet een diaken gemakkelijk over het hoofd?

„Mensen die weinig relaties hebben, kunnen heel kwetsbaar zijn. Voor degenen met een beperking zijn er bijvoorbeeld allerlei regelingen, maar soms hebben ze de energie niet om daar achteraan te gaan. Als ze dan weinig contacten hebben of bijvoorbeeld kampen met laaggeletterdheid, kan dat heel lastig zijn. Maar er zijn ook mensen in een Vinex-wijk die achter glanzende gevels zwaar in de problemen zitten. Iedereen kan met nood worden geconfronteerd. Een diaken moet onbevooroordeeld naar mensen kijken en luisteren om die nood te ontdekken.”

Iemand zegt in het boek dat ze geen idee had waarvoor haar diaken op bezoek kwam en kreeg de indruk dat hij haar helemaal niet kende. Een incident?

„Ik vrees dat dit vaker voorkomt. Om te weten welke nood iemand heeft, moet je doorgaans een relatie met hem hebben, zodat hij durft te vertellen waar hij mee zit. Gemeenteleden moeten zelf ook de beréídheid hebben aan te geven wat er speelt in hun leven. Een diaken komt niet uit liefhebberij op bezoek, maar heeft de taak, in afhankelijkheid van God, mensen te helpen, bemoedigen en troosten of hen in te schakelen in het werk van barmhartigheid. Dat is niet vrijblijvend, maar iets wat ertoe doet op weg naar de eeuwigheid.”

>>rd.nl/diaconaat

Handboek

In de serie ”Werken in de kerk” van uitgeverij Buijten & Schipperheijn verscheen recent het ”Handboek voor diakenen”, onder redactie van Hayo Wijma. Auteurs uit de Protestantse Kerk in Nederland, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Christelijke Gereformeerde Kerken belichten diverse soorten diaconaat, een diaconaal beleidsplan en collectes en giften. Aan bod komen ook thema’s zoals hulp bij armoede en schuld, hulp aan vreemdelingen, mensen met relatieproblemen en ex-gedetineerden. Het boek (192 blz., 17,90 euro) bevat tal van praktische handvatten, ook voor wie –anders dan de auteurs– geen ruimte ziet voor de vrouw in het (diaken)ambt en een andere Bijbelvertaling hanteert dan de NBV.