Akelige man

Eind zestiende eeuw meldde een boer aan zijn lutherse predikant dat hij ’s nachts om zijn huis een heks had zien vliegen. Op de vraag naar een beschrijving van de heks vertelde de boer dat deze verdacht veel op Calvijn leek.

Deze geschiedenis zegt ons dat men destijds al niet zo’n best beeld van Calvijn had. Die negatieve mening heeft zich de eeuwen door weten te handhaven, en soms leek ze sterker te zijn dan het positieve beeld dat velen van zijn aanhangers de eeuwen door hadden.

Op een veiling in Londen in de zomer van 2007, waar een nieuw ontdekte brief van Calvijn waarin deze over zelfmoord schrijft te koop werd aangeboden, meldde de veilingmeester dat Calvijn in deze brief „ongewoon barmhartig” is. Het beeld is dus dat van de onbarmhartige Calvijn, de man zonder hart, die zijn vijanden opjoeg, maar ook zijn volgelingen opzadelde met een levensstijl waaraan elke vreugde ontbrak.

Vooral de zaak-Servet heeft Calvijn geen goed gedaan. De mythe is dat Calvijn ervoor gezorgd heeft dat deze loochenaar van Gods Drie-eenheid op de brandstapel terechtkwam en dat hij daarmee heeft laten zien een intolerante en nietsontziende ketter­jager te zijn. Dat de feiten heel anders zijn, kan iedereen weten, maar de mythe wordt tot in recente literatuur gehandhaafd.

Andere mythen zijn dat Calvijn geen emoties had, of dat hij niet hield van vrouwen, wijn en lekker eten, dat hij met zijn predestinatieleer God als een door willekeurigheid gedreven tiran neerzette, en van de stad Genève een dictatuur maakte, waar echt geen mens gelukkig kon leven. Meer zou te noemen zijn, maar dit is wel even genoeg.

Vrome man

Echter, ook de aanhangers van Calvijn hebben een aantal mythen in het leven geroepen.

De biografie van Calvijns opvolger Theo­dorus Beza tekent de reformator bijvoorbeeld als een geloofsheld, terwijl zijn geschriften steeds weer vertellen over zijn twijfels, zonden en aanvechtingen.

Ook is het een mythe dat Calvijns Bijbeluitleg de beste is die ooit geschreven is en dat kritiek daarop eigenlijk ongepast is. Calvijn zelf dacht daar anders over en waarschuwde tegen het gevaar waarvan hij zich blijkbaar bewust was: dat hij tot idool gemaakt zou worden.

Ook wordt Calvijn nogal eens genoemd als een van de grondleggers van de democratie, hetgeen ook nauwelijks met argumenten te onderbouwen is. Dat hij geen fan van een monarchie was, wil er bij veel Oranje­gezinden ook maar moeilijk in.

Ook Calvijns karakter en humeur waren lang niet zo aangenaam als wel gedacht wordt, want hij kon echt moeilijk doen, grof schelden en onmatig fel zijn. Dat hij dit zelf meerdere keren toegeeft, heeft aan de mythe weinig kunnen veranderen.

Calvijns omgang met de zondag is ook niet zoals dat onder veel reformatorische mensen graag gezien wordt. En zijn preken zijn minder onderscheidenlijk en bevindelijk dan wij ze van studenten aan de Theologische Universiteit Apeldoorn verwachten.

Bij de viering van Calvijns 500e geboorte­dag in 2009 is er ontzaglijk veel mooi mate­riaal gepubliceerd, maar de mythen zijn door dit jaar slechts beperkt verdreven. Er is dus nog wel wat werk aan de winkel.