Het symposium duurt van 15.30 tot 18.30 uur en wordt gehouden in de kapel van het EO-gebouw in Hilversum. Meer informatie: eo.nl/radio5/eo-radio-symposium.

18.45 uur: Sluiting – EO-presentator Andries Knevel sluit het symposium af. Wat is zijn conclusie? „De kerk heeft allerlei nieuwe initiatieven nodig om de urgentie van de tijd te ervaren. Ja, er zijn in Nederland zorgelijke signalen. Maar is de kerk in verval? Dat woord zou ik niet durven te gebruiken. We zijn in transitie. En dát moet ons energie geven. Er is in Nederland een mooie ontwikkeling gaande.”

18.25 uur: Panel – Ds. De Jong, Gankema en Sonneveld gaan met elkaar in gesprek. Gespreksleider Knevel wil van Gankema weten hoe het komt dat wekelijks driehonderd jongeren de evangelische beweging verlaten. „We kunnen niet altijd antwoorden geven op vragen die jongeren hebben”, zegt Gankema. „Maar gelukkig zijn er ook heel veel jongeren die de passie hebben om God te dienen. Dat geldt ook voor tieners.” Volgens Sonneveld heeft de orthodoxie de toekomst, met ruimte voor experimenten „Trial and error. Zo werkt de Geest nu eenmaal.” Ds. De Jong: „Als je zelf enthousiast bent, dan krijg je iedereen mee.”

18.20 uur: Sonneveld – Theoloog Reinier Sonneveld vertelt hoe hij de weg terugvond naar de (huis)kerk. Is volgens hem de kerk in verval of verandering? „Statistisch gezien zitten we zo’n beetje op de bodem. Maar om mij heen zie ik heel veel energie. We hebben een fantastisch verhaal. Die geven we niet op.”

18.10 uur: Amsterdam – „We zijn een laboratorium van de kerk van de toekomst geworden”, zegt ds. B. J. van der Graaf, predikant van de Amsterdamse Jeruzalemkerk (Protestantse Kerk in Nederland). „Het geheim van onze gemeenschap is een geopende Bijbel, is Jezus. Geen kerkelijke leer, maar een Bijbel, in al haar schakeringen. En rond die Bijbel verzamelen zich, God zij dank, mensen.” Zijn drie adviezen: „Schep ruimte, geloof in de kracht van de Bijbel en vrees niet op het randje van de afrond.”

18.05 uur: Gereformeerde Gemeenten – Wim Büdgen, schoolleider bij het Wartburg College in Rotterdam, vertelt dat er jaarlijks honderden jongeren de Gereformeerde Gemeenten verlaten, dat er in elke schoolklas jongens en meisjes zitten die niet bidden voor het eten, die niet naar catechisatie gaan. „Maar in elke klas zitten ook jongens en meisjes die de Heere oprecht liefhebben, die zich verdiepen in gereformeerde geloofsleer. Dat komt niet door de school of door de kerk, maar omdat God werkt – tot op de dag van vandaag.” Büdgen zegt van de kerk te houden. „Daar blijven Woord en Geest met mij twisten. Maar altijd blijkt dat als ik vastloop, er een weg is door Hem, Die de Weg, Waarheid en het Leven is. Dat zien jongeren in veel levens. Er is onuitsprekelijke vreugde in het zien van het kruis van Christus.” Hij houdt ook van de kerk omdat daar mensen worden toegerust om in een seculiere wereld te overleven en getuige te zijn van het „Woord van hoop”.

17.55 uur: 4e Musketier – Wim Hoddenbagh, lid van een evangelische gemeente, geeft een voorbeeld van een nieuwe vorm van gemeenschap: de zogenoemde karakterweekends voor mannen van de 4e Musketier. Hij vindt het goed dat dergelijke initiatieven binnen de kerken bestaan. Met een verwijzing naar orthopedagoog Bram de Muynck: „Ik denk dat het belangrijk is dat de kerk van vandaag ruimte geeft aan „vreemde ervaringen”. Dáár leer je van.” Hij geeft drie aanbevelingen. „Een relatie tussen God en mens onstaat niet tijdens een kerkdienst van anderhalve uur. Er is tijd nodig.” En: „Investeer in een prediking die verschillende zintuigen raakt. Geef ruimte aan verschillende vormen van gemeenschap rond Jezus.”

17.45 uur: TimZingt – Dan is er weer muziek van TimZingt.

17.30 uur: Panel – Vergunst, Setz, Dekker en Schaeffer gaan met elkaar in gesprek. Volgens Dekker zijn het niet de tieners die het geloof vaarwel zeggen, maar de twintigers. En die gaan niet meer naar de evangelische beweging. Setz vraagt zich af „wanneer we wakker worden”. „Als je gelooft in eeuwig leven en dood, hoe ga je er dan op uit? Ik mis in de kerk echt de visie, passie en urgentie.” Dekker: „Het gaat erom dat je overtuigd kerk bent.” Schaeffer: „Het is belangrijk dat we de kerk steeds opnieuw definiëren. Maar een plaatselijke kerk kan niet zonder andere kerken. Je moet je realiseren dat je door Christus aan elkaar gegeven bent.” Vergunst: „We moeten midden in de samenleving staan, met een zekere soberheid en ingetogenheid om de stem van God te kunnen horen. Je hoeft je niet overal mee te bemoeien.”

17.20 uur: Evangelische beweging – Joop Gankema, directeur van de Stichting Opwekking, ziet de kerk is instrument van God. De gemeente is nodig om het vuur van het Evangelie brandende te houden, vindt hij. De vormen zullen misschien veranderen, maar de kerk zal blijven. „Sociologen hebben berekend dat er in 2075 geen kerk meer bestaat. Maar misschien kun je dit profetisch uitleggen: dan is de Heer wedergekomen.” De afgelopen tweeduizend jaar was de kerk op sommige momenten op sterven na dood, aldus Gankema. „Maar steeds greep God in.” „Misschien”, zegt hij voorzichtig, „gebruikt God de evangelische beweging om, net als Hij in de zestiende eeuw deed, de kerk wakker te schudden. Wij hebben de kennis van het Woord uit de traditie nodig om stabiliteit in de evangelische beweging in te bouwen. Tegelijk zouden de kerken de deuren moeten openen voor de charismata.”

17.05 uur: Protestantse Kerk – De pauze is voorbij. Ds. P. J. de Jong, emeritus predikant te Rotterdam-Delfshaven, geeft een persoonlijke impressie over de situatie in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Het beeld is dat van verval: kerken sluiten hun deuren, mensen gaan minder naar de kerk en jaarlijks verliest de kerk 60.000 leden. „Als een soort mantra wordt ons dat steeds ingewreven”, zegt ds. De Jong. „Ik moet daar niets van hebben.” Maar er is méér, zegt hij: de Protestantse Kerk verandert mee met de samenleving. Ik kan niet zonder de kerk. Ambt woord, verbond, kinderdoop, ja dat ook, dat is nog lang niet weg. In de PKN zullen we het de komende jaren met steeds minder mensen doen. Ook een betrekkelijk kleine kerk kan veel doen in de samenleving. De Heilige Geest brengt niet alleen maar groei en power.” Misschien is hij wel een „kerkautist”, zegt ds. De Jong. De kerk als instituut is relatief, een hulpmiddel van de Geest. „Ik hou heel veel van de kerk. En we hebben het best zwaar als Protestantse Kerk. Maar de kerk is een geloofsartikel. Daar moet je aan vasthouden.”

16.45 uur: Pauze – Het is pauze, tot 17.05 uur.

16.35 uur: Muzikale onderbreking – Dan is er muziek, door TimZingt. Hij zingt over kerkverlating, en de zaal doet mee: „Hou ze binnen, hou ze binnen. Wat moeten we beginnen? Wie heeft er een goed idee?”

16.25 uur: Nieuwe zakken voor nieuwe wijn – Dr. Hans Schaeffer, praktisch theoloog aan de Theologische Universiteit Kampen, signaleert dat niet-institutionele vormen van kerk-zijn in opkomst zijn. Maar dat betekent volgens hem niet dat traditionele kerken geen toekomst hebben. Er zijn alleen „nieuwe zakken”, nieuwe vormen nodig. Hij benadrukt het belang van toewijding op lange termijn (long term commitment), van duurzaamheid. Traditionele kerken zijn vaak „enorm kortzichtig”, vindt hij, bijvoorbeeld in het stellen van tweetallen voor het kerkenraadswerk. „Als we doen wat we altijd doen, is het goed, denken we.” Maar het is volgens hem maar de vraag of dit de „toewijding op lange termijn” van de toekomst is. Hij pleitte voor wederzijdse bevruchting van gevestigde en „nieuwe” kerken.

16.10 uur: Binding aan de kerk – Kerkgang en geloven was vroeger een vanzelfsprekendheid nu een optie, zegt Wim Dekker, docent aan de Christelijke Hogeschool Ede. „We leven in een tijd van seriële binding aan een kerk. Als we ergens lid zijn, kijken we al weer naar de volgende. Maar, zeggen sociologen, we zijn niet minder godsdienstig geworden. We hebben geloof en liefde losgemaakt van instituten waarin we die hadden opgesloten. De kerk, in welke vorm dan ook, is van oudsher de woning van God. Dat lijkt nu verleden tijd. Het lijkt dat God niet meer centraal staat, maar de markt. Het gaat meer over hoe we mensen vasthouden, dan over God. De tale Kanaäns heeft plaatsgemaakt door managementtaal. Een consument raakt op een gegeven moment vermoeid, en weet niet meer wie hij is.” Maar er is een tegenbeweging gaande, aldus Dekker. „Al die consumenten hebben een hart, dorstig naar God. De vraag naar troost, beide in leven en sterven, is van alle tijden. We hebben allemaal last van schaamte en van schuld. Kerken zouden de moed moeten hebben om deze vragen in hun liturgie centraal te stellen. De essentie van kerkzijn is nu dat je, vanuit een sterke identiteit, open staat voor mensen.”

16.00 uur: Kerk in de buurt – Gemeentestichter Oeds Blok vertelt over kerkzijn in het Soesterkwartier in Amersfoort. De gemeente in deze wijk komt twee keer per maand samen. In de diensten hebben gemeenteleden een belangrijke inbreng; de voorganger krijgt een andere rol. Welke boodschap zou hij willen meegeven? „Leg verbinding met het gewone leven. Geloven is niet vanzelfsprekend meer, ook voor veel mensen in de kerk. Zo hebben we Pasen in de speeltuin gevierd.”

15.45 uur: Kerk en individualiteit en vrijblijvendheid – Klopt dat beeld? P. J. Vergunst, algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland, erkent dat er in bepaalde opzichten sprake is van neergang binnen de kerk, bijvoorbeeld wat betreft het bezoeken van de tweede dienst. Rudolf Setz, gemeentestichter en oprichter van Nederland Zoekt, denkt dat de kerk op een „scharnierpunt” staat. „Voor mij is de vraag of je de kerk bouwt via de traditionele structuren.” Knevel vraagt of kerken hun tweede dienst moeten schrappen. Setz: „Het gaat erom hoe je als discipel van Jezus kunt leven. Het is de vraag of de kerkdienst daar het juiste voertuig voor is.” Vergunst: „Voor mij is de vooronderstelling wat God Zelf zegt over de samenkomsten. „Laten we de onderlinge samenkomsten niet nalaten”, staat er in Hebreeën. God belooft daar in het bijzonder aanwezig te zijn, te werken met de Heilige Geest. Dat geloven we, en dat zien we ook om ons heen. Tegelijk mag de kerkdienst geen eiland zijn. Het gaat er ook om hoe we doordeweeks leven. Maar als iedereen zijn eigen pakket gaat samenstellen, dan raak je toch wat kwijt. God gaat een verbond mensen aan.” Setz: „Ik geloof dat de gemeente op een bredere manier kan samenkomen, zoals in het Nieuwe Testament: in de kerk, maar ook in de huizen. Je kunt niet alle mensen op één manier voeden.” Vergunst: „Discipelschap heeft alles te maken met discipline. Om ons bij de wezenlijke dingen te bepalen, hebben we de samenkomsten nodig, dan hebben we elkaar nodig.”

15.40 uur: Tweede dienst – EO-presentator Andries Knevel geeft een toelichting op het symposium. Want wat is er nog meer aan de hand met de kerk in Nederland? „We merkten dat in kerken van gereformeerd belijden de afgelopen vijf jaar de middagdiensten zijn teruggelopen – behalve dan in de Gereformeerde Gemeenten en de Hersteld Hervormde Kerk.” In evangelische gemeenten is hetzelfde beeld te zien: daar gaan steeds meer mensen niet meer iedere zondag naar de kerk, maar twee keer per maand. „We willen een stekker steken in het achterland van de EO. Het makkelijke antwoord is: de kerk is in verval, er is sprake van een tweede generatiegolf.” Maar misschien is dat een te gemakkelijk antwoord, aldus Knevel. „Want onder jongeren is er wel degelijk sprake van geestelijk leven. Misschien veranderen er dingen terwijl er géén sprake is van verval. Misschien zoeken we onze geestelijke voeding niet meer via de kerkgang maar op een andere wijze.”

15.30 uur: Symposium begonnen – Is de kerk in Nederland in verval of in verandering? Dat is de centrale vraag tijdens het radiosymposium van de Evangelische Omroep dat nu begint. Want dat er iets aan de hand is met de kerk in Nederland, is wel duidelijk. De komende tien jaar sluiten naar verwachting duizend kerken hun deuren. Dat zijn er twee per week. Aan de andere kant: iedere week gaan toch nog zo’n twee miljoen Nederlanders naar de kerk. En de afgelopen twintig jaar werden driehonderd nieuwe kerken gestart.