Dinsdag spreekt De Keijser aan de Rijksuniversiteit Groningen zijn oratie als bijzonder hoogleraar ”Behandeling complexe rouw” uit. Hij heeft er als klinisch psycholoog en psychotherapeut bij hulpverleningsinstelling GGZ Friesland regelmatig mee te maken. De man die zijn vermiste vrouw zocht, was er een voorbeeld van. „Zijn werk en de zorg voor de kinderen kwamen in het gedrang. Hij was nog maar op één ding gericht: Waar is mijn vrouw?”

Veel mensen die met rouwgevoelens te maken krijgen, verwerken die op een natuurlijke manier, zonder dat er hulpverleners aan te pas behoeven te komen. Anders wordt het wanneer het gaat om bijvoorbeeld moord, een dramatisch ongeluk of suïcide, zegt De Keijser. „Dan krijgt het brein meer te verwerken dan het aankan. Er komen wraak- of schuldgevoelens bij kijken, er ontstaan trauma’s, en soms kan een nabestaande daardoor vastlopen. Het risico van depressiviteit ligt dan op de loer.

Daarbij spelen ook persoonlijke factoren een rol. Zo zijn mensen die zijn opgegroeid met een goede hechting met hun omgeving er minder vatbaar voor.”

De Keijser doet al twintig jaar onderzoek naar deze complexe rouw. Hij analyseerde de vragenlijsten van patiënten in zijn eigen ggz-praktijk en maakt gebruik van gegevens van enkele grotere onderzoeksprojecten aan de Groningse universiteit.

De psycholoog onderzocht diverse behandelmethoden. Nabestaanden van mensen die op een ongebruikelijke manier om het leven zijn gekomen, zijn heel goed te helpen, stelt hij. „Mensen moeten alleen wel de weg vinden naar de psycholoog. Dat gebeurt nu te weinig.”

Hersenen zijn gericht op het oplossen van problemen, zegt De Keijser. „Die motor draait 24 uur per dag door. Bij complexe rouw is er vaak geen oplossing. Daardoor raken mensen uitgeput. Nabestaanden van een moordslachtoffer krijgen te maken met boosheid en wraakgevoelens. Als ze later horen dat de dader op vrije voeten komt, frustreert dat.

Bij suïcide hebben nabestaanden nogals eens schuldgevoelens: Heb ik niet goed opgelet? Hebben we signalen niet opgepakt?”

Zulke negatieve gedachten belemmeren de verwerking. Mensen raken in een cirkel waar ze niet meer uitkomen. Hulpverleners proberen dat te doorbreken.

De tragiek is dat een groot deel van de nabestaanden niet met zijn klachten naar een psycholoog gaat, zegt De Keijser. „Dat komt enerzijds doordat sommigen geloven dat het een lot is waarin ze moeten berusten en dat het nu eenmaal bij het leven hoort. Bij suïcidegevallen zien we daarin geen verschillen tussen religieuze en niet-religieuze mensen. Bij nabestaanden van moordslacht­offers gaan we dat nog onderzoeken. Anderen vinden dat psychologische hulp zoeken inhoudt dat ze gek zijn.”

Terwijl bij de meeste ziekten hooguit 10 procent niet bij de dokter belandt, ligt dat bij mensen die lijden onder complexe rouw op 67 procent. „Gelukkig verwijzen organisaties als Slachtofferhulp steeds vaker door.”

Vermissingen

In maart stelde het Fonds Slachtofferhulp subsidie beschikbaar voor onderzoek dat De Keijser met de Vereniging Achterblijvers na Vermissing (VAV) uitvoert naar de verwerking van vermissing. „Wereldwijd is dat nog weinig onderzocht, terwijl het veel voorkomt. Recente voorbeelden zijn de verdwijning van het Maleisische vliegtuig, van twee Nederlandse vrouwen in Panama en van een groep ontvoerde meisjes in Nigeria.

Familieleden en kennissen blijven in grote onzekerheid achter en dat is een goede voedingsbodem voor jaren vruchteloos piekeren. Ook voor hen kan een gerichte behandeling effectief zijn. Dat kunnen oefeningen zijn om destructieve denkpatronen te doorbreken, maar ook rituelen die opluchting brengen, zoals een herdenkingsdienst.”