Veel gemeenten buiten de Randstad hebben te maken met bevolkingskrimp. Net als andere demografische ontwikkelingen kan deze afname nauwelijks worden beïnvloed of bijgestuurd. De wijziging van de samenstelling van de bevolking is daarmee een gegeven. En dat kan vergaande consequenties hebben als er niet adequaat mee wordt omgegaan.

De bevolking en bevolkingsontwikkeling spelen een grote rol op tal van beleidsterreinen: wonen, werken, gezondheidszorg, onderwijs, sportvoorzieningen en winkelvoorzieningen, om er maar eens een aantal te noemen. Toch zien we, terugkijkend naar de afgelopen jaren, dat er bij het beleid in veel gemeenten onvoldoende rekening wordt gehouden met de demografische ontwikkeling van haar inwoners.

Krimpverschijnselen zoals de daling van het aantal jongeren en de vergrijzing van de bevolking worden soms zelfs ontkend en weggewoven. Met ziet wel de effecten (leegloop van scholen, het moeilijker functioneren van gemeenschapshuizen, de sluiting van winkels), maar doet die af als een gevolg van de economische crisis. De ondertoon daarbij is vaak dat het wel weer goed komt als de crisis voorbij is. De nieuwe groei zal alles oplossen, is de gedachte.

Leefbaarheid

Krampachtig houden gemeenten zo vast aan de instandhouding van voorzieningen, waar ze eigenlijk moeten nadenken over structurele oplossingen. Uitgangspunt bij een structurele aanpak is de kwaliteit van de leefgemeenschap. Beter een goed functionerend centrum zonder leegstand dan in elke kern een school die nauwelijks levensvatbaar is, om een voorbeeld te noemen.

Deze problematiek vereist de komende jaren een andere aanpak en een andere manier van denken. Gemeenten moeten stoppen met ontkennen en aan de slag met structurele oplossingen. Niet meer vanuit de bestuurdersstoel pappen en nathouden, maar de bevolking opzoeken en beslissingen nemen. Naar de mensen luisteren; hen laten meedenken over de nodige oplossingen en hen uitdagen mee te helpen bij het realiseren ervan. De leefbaarheid van een gemeenschap moet centraal staan, en niet het belang van een individu of groep.

Coördinatie

Juist vanuit een brede discussie over leefbaarheid ontstaan er integrale oplossingen, waarmee gemeenten, dorpen en buurten goed kunnen inspelen op het demografische proces. Dit vraagt van de gemeenten andere accenten in rol en aansturing. Gemeenten moeten zorgen voor de coördinatie op zowel bestuurlijk als ambtelijk niveau. En ze moeten komen tot oplossingen. Het vereist een goede samenhang van en afstemming tussen de diverse beleidsvelden. Kwaliteit moet hierbij leidend zijn.

Om dit proces in goede banen te laten verlopen pleiten wij ervoor om in de komende coalitieonderhandelingen een coördinerende portefeuillehouder aan te wijzen die de kwaliteit, de samenhang en de integratie van de diverse deelgebieden bewaakt.

De auteurs zijn respectievelijk partner kenniscentrum voor bevolkingsdaling en beleid en senior adviseur gebiedsontwikkeling bij Arcadis.